به قیمت جان بیمار
گزارشی از فرسودگی و خرابی دستگاههای پزشکی و نبود قطعه
روزنامه شرق گزارشی دارد از بحران تجهیزات پزشکی در ایران که هر روز گستردهتر و ژرفتر میشود. درحالیکه مهندسان پزشکی کشور از خرابی تجهیزات پزشکی و فقدان گارانتی کشورهای اروپایی بهدلیل تحریمها گلایه دارند، راهکار کمیسیون بهداشت و درمان مجلس برای بهبود شرایط، استفاده کمتر از تجهیزات پزشکی است. سازمان غذا و دارو نیز اعتراف میکند فعالشدن مکانیسم ماشه هرچند از نظر حقوقی شامل اقلام بشردوستانه و پزشکی نمیشود، اما در عمل میتواند از طریق ایجاد محدودیتهای بانکی، بیمهای و حملونقل، روند واردات تجهیزات پزشکی را با مشکل مواجه کند. بخشهایی از این گزارش را میخوانید.
تحریمها بهصورت مستقیم و غیرمستقیم بر تجهیزات پزشکی در ایران تأثیر گذاشته است. به شکل مستقیم میتوان به واردنکردن دستگاههایی مثل سنگشکن کلیه اشاره کرد. تجهیزات اینچنینی به دلیل داشتن قطعاتی که میتوان از آن در صنایع هستهای استفاده کرد، تحریم شدهاند.
به شکل غیرمستقیم نیز اثرات تحریمها خودش را در فرسودگی تجهیزات پزشکی و نبود نمایندگی و قطعات، نشان میدهد. برای مثال نمایندگی زیمنس که بسیاری از دستگاههای امآرآی و سیتی اسکن در ایران از این برند هستند؛ سالهاست در کشور ما نمایندگی ندارد و قطعات آن نیز موجود نیست. یکی از استادان مهندسی پزشکی که در بیمارستانهای بزرگ کشور نفوذ دارد و نخواست نامش در گزارش بیاید، از پدیده بحرانی ورشکستگی بیمارستانها میگوید: «خیلی از بیمارستانها عملا ورشکست شدهاند. در حقیقت جز برخی موارد مصرفی مثل، نخ بخیه، چسب پانسمان، گاز استریل و... که جزء ملزومات بیمارستانی هستند، توانایی خرید و پرداخت سایر تجهیزات پزشکی را ندارند». او بدهی زیاد بیمارستانها را از اثرات غیرمستقیم تحریمها میداند و میگوید: «با اعمال تحریمهای بیشتر، نفت سختتر فروش میرود و بودجه بیمارستانهای دولتی که از نفت میآید کاهش پیدا میکند؛ بنابراین سلامت به اولویت آخر میرسد».
300 میلیارد بدهی فقط برای یک شرکت تولیدی
یک فرد آگاه به نقل از یکی از تولیدکنندگان تجهیزات پزشکی نیز به «شرق» میگوید: «بدهی بیمارستانها به تولیدکنندگان بسیار بالاست و اصلا توان پرداختی ندارند، مثلا یکی از تولیدکنندگان 300 میلیارد تومان از یک بیمارستان طلب دارد و بیمارستان میگوید پول نداریم». او ادامه میدهد: «در خوشبینانهترین حالت، بیمارستانها بهجای پول، اوراق بهادار به تولیدکننده میدهند که بعد از چند سال نقد میشود. در این شرایط، تولیدکننده مجبور میشود این اوراق را با واسطه بفروشد».
این فرد آگاه در این مورد مثالی میزند: «یکی از تولیدکنندگان خرد را میشناسم که ۱۰میلیارد اوراق را شش میلیارد فروخت و سه میلیارد تومان ضرر کرد. باید بدانید این بهترین حالت رسیدن به پول در بیمارستانهای دولتی است و از پول نقد خبری نیست».
«بیمارستان فقط حقوق پرسنل را پرداخت میکند»؛ این را یک تولیدکننده تجهیزات پزشکی به «شرق» میگوید و ادامه میدهد: «بهواسطه یکی از دوستان متوجه شدم حجم زیادی پول به حساب دانشگاه علوم پزشکی واریز شده اما فقط توانستند حقوق پرسنل دانشگاه را پرداخت کنند و هیچ تسویهحسابی با تولیدکنندگان نکردند. وضعیت بسیار خطرناک و غیرقابل تحمل است. این حجم از سوءمدیریت، دامن همه فعالان حوزه تجهیزات پزشکی کوچک و بزرگ را گرفته و تمام کسبوکارهای این حوزه با خطر ورشکستگی روبهرو هستند».
نگاتیو دستگاه MRI نداشتیم
درحالیکه بیمارستانها پول تولیدکنندگان را نمیدهند و نمایندگی و قطعات تجهیزات پزشکی در دسترس نیست، مهندسان پزشکی راهکارهای جدیدی برای خدمت به بیماران یافتهاند. مثلا داخل لامپ سیالیتیک اتاق عمل الایدی گذاشتند و حتی با راهحلهای ابتکاری، همزمان به 20 تخت در زمان کرونا اکسیژن رساندند. اما تا چه زمان و تا کجا میتوان با این روشها جان بیماران را نجات داد؟». «نگاتیو دستگاه MRI نداشتیم و روی کاغذ شومیز، نتایج را چاپ میکردیم»؛
فرسودگی به قیمت جان بیمار
«عطیه» یک سالی است همسرش را از دست داده و توضیح میدهد: «همسرم به سرطان مبتلا شد و برای درمان مجبور به پرتودرمانی شدیم. اما پرتودرمانی روی او هیچ اثری نداشت و حالش بد و بدتر شد تا فوت کرد. همین بیماری را یکی دیگر از اقوام در شهر دیگری داشت و با پرتودرمانی درمان شد». عطیه معتقد است دستگاه پرتودرمانی بیمارستان خراب بود
یکی از استادان علوم پزشکی مشهد هم دراینباره به «شرق» میگوید: «اوضاع دستگاههای درمانی در بسیاری از بیمارستانها افتضاح است. چندی پیش متوجه شدیم یکی از دستگاههای پرتودرمانی مشکل دارد و به بیمار به اندازه کافی پرتو نمیرسد و روند درمانیاش را مختل کرده است».
یک پاتولوژیست هم در تأیید این صحبتها توضیح میدهد: «در آزمایشگاهها همین مشکل دیده میشود. در برخی موارد دستگاهها دچار فرسودگی است یا بسیاری از کیتهای آزمایشگاهی کیفیت مناسبی ندارد، بنابراین تشخیص پزشک دچار خطا میشود، داروی اشتباه تجویز میکند و درمان بیمار با مشکل مواجه میشود و سلامتیاش به خطر میافتد».
دستگاه فرسوده، علت خطای ناگهانی جراح
«بابک نیکومرام»، عضو انجمن جراحان عمومی ایران، میگوید: «نکته مهم این است که عدد واحدی برای عمر مفید تجهیزات پزشکی وجود ندارد. اما طبق مطالعات معتبر در آمریکا و کره جنوبی، متوسط عمر بسیاری از دستگاههای پرریسک جراحی، حدود ۱۰ تا ۱۶ سال است.
وقتی عمر دستگاه از این بازه بیشتر شود، الزاما خطر زیادی جان بیمار را تهدید نخواهد کرد اما احتمال افت کارایی دستگاه یا خطای ناگهانی آن بیشتر میشود. زمانی که ابزار جراحی در نقطه ایدئال نباشد، کنترل بافت، دقت، زمان عمل و ایمنی برای جراح، بهطور مستقیم تحت تأثیر قرار میگیرد. اگرچه جراحان با تجربه تلاش میکنند این خطر را کاهش دهند، اما قطعا تجهیزات بهروزتر، امنیت جان بیمار را بیشتر تأمین خواهد کرد».
از رنگ چهره بیماری تشخیص داده شود، نه آزمایش!
با اینکه تا این میزان از وضعیت موجود نگرانند اما نمایندگان مردم در مجلس، به کاهش مصرف توصیه میکنند بهجای اینکه راهکاری برای خروج از این وضعیت در نظر بگیرند. «احمد آریایینژاد»، عضو کمیسیون بهداشت مجلس، گفته بود «در بسیاری از موارد احتیاجی به استفاده از تجهیزات پزشکی نیست و برخی پزشکان از تجهیزات پزشکی به دلیل سود شخصی خود استفاده میکنند و بیمار را بیهوده به آزمایشگاه میفرستند». این نماینده مجلس معتقد است: «نباید تجویز غیرضروری برای استفاده از دستگاههای پزشکی داشته باشیم، چون در این شرایط عمر مفید دستگاهها بالاتر میرود و کمتر احتیاج به خارج از کشور خواهیم داشت». او در ادامه راهحلی برای جلوگیری از فرسودگی تجهیزات پزشکی ارائه میدهد و میگوید: «وقتی یک پزشک میتواند از رنگ ظاهر یک بیمار مشکل او را تشخیص دهد، چه احتیاجی به استفاده از تجهیزات پزشکی و آزمایشگاه دارد».
فرسودگی بالای دستگاههای تصویربرداری و تجهیزات اتاق عمل
گزارشهای میدانی از دانشگاههای علوم پزشکی نیز نشان میدهد بسیاری از بیمارستانها و مراکز درمانی همچنان از تجهیزات نسلهای گذشته استفاده میکنند که این موضوع بهویژه در حوزههای تصویربرداری، اتاق عمل و تجهیزات سرمایهای محسوس است.
طبق دادههای رسمی، تاکنون بیش از ۵۱۲ هزار قلم تجهیزات و ملزومات پزشکی دارای مجوز (IRC) در کشور در هفت هزار و ۲۷۲ گروه کالایی در حوزه تجهیزات پزشکی ثبت شده است. در حال حاضر دو هزار و ۴۹۹ شرکت تولیدی و بیش از دو هزار و 500 شرکت واردکننده در کشور فعال هستند.
بر پایه گزارشهای رسمی، اقلام مصرفی پزشکی تا حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد در داخل کشور تولید میشوند. همچنین، در حوزه تجهیزات سرمایهای و تجهیزات پزشکی پیشرفته، مانند دستگاههای تصویربرداری، پروتزهای ارتوپدی و ملزومات قلب و عروق، همچنان وابستگی بالا به واردات وجود دارد. بیشترین حجم واردات از کشورهای آمریکا، چین، آلمان، ژاپن و کره جنوبی میشود که عمدتا مربوط به تجهیزات پیشرفته و فناوریمحور است.
کارشناسان تأکید دارند فعالشدن مکانیسم ماشه هرچند از نظر حقوقی شامل اقلام بشردوستانه و پزشکی نمیشود، اما در عمل میتواند از طریق ایجاد محدودیتهای بانکی، بیمهای و حملونقل، روند واردات تجهیزات پزشکی را با مشکل مواجه کند. تجربه سالهای گذشته نیز نشان داده است در چنین شرایطی، شرکتهای خارجی برای همکاری با ایران محتاطتر میشوند و این مسئله میتواند تأمین تجهیزات حیاتی را با تأخیر و افزایش هزینه همراه کند.