چرا این‌قدر آلوده شدیم؟!

 حالا دیگر وارد سومین ماه پاییزی بدون باران در تهران شده‌ایم و چشمان تهرانی‌ها برای چند قطره رحمت الهی به دوردست‌ها خشک شده است. چند روزی است بخلِ آسمان تهران به اوج خود رسیده و به‌جای باران، ذراتِ معلق آلودگی را در آغوش گرفته و نفس تهرانی‌ها را به تنگ آورده است.

دیگر نه تنها خبری از باران نیست، بلکه آسمانی صاف و بدون دود و آلودگی هم تقریباً دو هفته‌ای می‌شود که آرزوی تهرانی‌ها شده است. آن‌طور که داده‌های موجود نشان می‌دهد، شاخص کیفیت هوای تهران از فروردین تا دوم آذرماه امسال، ۱۲۳ روز در شرایط متوسط یا قابل قبول قرار داشت. در مجموع این 9 ماه، شاخص کیفیت هوای تهران تنها 6 روز پاک بود. همچنین ۱۰۶ روز ناسالم برای گروه‌های حساس، ۸ روز ناسالم، ۲ روز بسیار ناسالم و ۶ روز هم خطرناک بوده است. 

هر سال می‌گیم دریغ از پارسال!

بررسی آمار‌های موجود آلودگی هوای تهران در دو دهه اخیر یعنی از 1383 تا 1403 نشان می‌دهد که تعداد روز‌هایی با شاخص کیفیت هوای پاک کاهش یافته است. در دهه ۸۰، میانگین روز‌های هوای پاک ۲۳ روز بوده است. این درحالی است که در دهه ۹۰ به ۱۶ روز و پس از سال ۱۴۰۰ به ۵ روز کاهش پیدا کرده است. به طور میانگین، تهران در این دو دهه در مجموع سالانه ۱۷ روز هوای پاک داشته است. 
همچنین تعداد روز‌های با وضعیت هوای قابل قبول نیز در دهه‌های اخیر کاهش یافته است. تعداد روز‌های با شاخص کیفیت قابل قبول از ۲۷۵ روز در دهه ۸۰ به ۲۲۸ روز در دهه ۹۰ و ۲۱۴ روز در 3 سال اخیر رسیده است. 
میانگین تعداد روز‌های ناسالم و ناسالم برای گروه‌های حساس در دو دهه گذشته افزایش یافته و از ۶۹ روز در سال به ۱۲۷ روز در سال‌های اخیر رسیده است. به طور متوسط، ۲۸ درصد از روز‌های سال در تهران هوای ناسالم یا ناسالم برای گروه‌های حساس بوده است. روند افزایشی تعداد روز‌های ناسالم بسیار نگران‌کننده است و از ۹ روز در دهه‌های ۸۰ و ۹۰ به ۱۷ روز در سه سال اخیر رسیده است که نشان‌دهنده افزایش ۹۳ درصدی و شرایط بحرانی است. 
در سال 1397 تعداد روز‌های هوای پاک تهران پس از گذشت دو سال، به بالاتر از 20 روز و به عدد 28 روز و سال 1398 نیز این عدد به 29 روز رسید. 
اما روند محافظت از هوای پاک حفظ نشد و در سال 1399 تعداد روز‌های پاک تهران به 17 روز در سال کاهش پیدا کرد. این روند نزولی به جایی رسید که تعداد روز‌های پاک سال‌های 1400 و 1401به ترتیب تنها 2 و 3 روز شد. همچنین 1402 و 1403 نیز در تهران به ترتیب 10 و 5 روز در کل سال هوای پاک ثبت شده است. 

در سال 1401 تهران 34 روز ناسالم داشت

تعداد روز‌های ناسالم، بسیار ناسالم و خطرناک هوای پایتخت هم در سال 1401 رکورد شکست.  تعداد روز‌های ناسالم هوای تهران در پنج سال منتهی به سال 1400 روند صعودی داشته است؛ اما در سال 1400 به 6 روز کاهش یافت. در سال 1401 روز‌های ناسالم به 34 روز رسید. همچنین در سال‌های 1402 و 1403 نیز به ترتیب 12 و 19 روز هوای ناسالم برای تمام گروه‌ها ثبت شده است. 
تهران از ابتدای سال 1403 نیز 7 روز هوای پاک، ۲۱۰ روز هوای قابل قبول، ۱۲۴ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس جامعه و ۱۹ روز هوای ناسالم برای همه افراد داشته است. 
این در حالی است که تهران در مدت مشابه سال 1402 تهران ۱۰ روز هوای پاک، ۲۲۵ روز هوای قابل قبول و ۱۰۰ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس جامعه و ۱۲ روز ناسالم برای همه افراد داشته است. 

مرگ و میر‌های ناشی از آلودگی هوا در کل کشور چقدر است؟ 

کشور پس از تصویب قانون هوای پاک گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم مرکز سلامت و محیط کار وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی با همکاری مرکز تحقیقات کیفیت هوا و تغییر اقلیم دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به طور سالیانه نسبت به برآورد هزینه‌های غیرمستقیم مرگ و میر منتسب به آلودگی هوا در شهر‌های کشور اقدام می‌کند. براساس این مطالعات در کشور طی سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ به ترتیب 13.9 درصد و 12.8 درصد از مرگ‌های کل کشور منتسب به ذرات معلق بوده است. براساس ارزیابی وزارت بهداشت در سال ۱۴۰۱ درخصوص ۳۳ شهر با جمعیت تقریبی ۳۹ میلیون نفر کل موارد مرگ منتسب به مواجهه طولانی‌مدت
 با ذرات معلق تعداد ۲۶۳۰۷ نفر بوده که در سال ۱۴۰۲ برای ۵۷ شهر با جمعیت تقریبی ۴۸ میلیون نفر تعداد ۳۰۶۹۲ نفر برآورد شده است. درخصوص شهر تهران نیز تعداد کل موارد مرگ منتسب به مواجهه طولانی‌مدت 
با ذرات معلق در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ به طور میانگین به ترتیب ۷۱۲۵ و ۶۹۳۹ نفر برآورد شده است. در مجموع براساس پژوهشی از مرکز پژوهش‌های مجلس خسارت مرتبط با مرگ و میر ناشی از کل موارد مرگ منتسب به ذرات معلق اعم از سرطان ریه، سکته مغزی، بیماری‌های مزمن انسداد ریوی و بیماری‌های ایسکمیک قلبی ۱۲ میلیارد دلار معادل با ۵۹۷ هزار میلیارد تومان برآورد شده است. 
براساس مطالعات انجام شده در مرکز پژوهش‌های مجلس در کلانشهر تهران نیز به طور میانگین به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت در سال ۱۴۰۲ مرگ ۷۰ نفر منتسب به مواجهه طولانی مدت با ذرات معلق است. بالاترین و پایین‌ترین تعداد مرگ به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت در سال ۱۴۰۲ به ترتیب مربوط به شهر زابل با ۱۴۱ مرگ و شهر‌های شاهرود و سنندج با ۳۰ مرگ به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت است. 
علیرضا رئیسی، معاون وزارت بهداشت، با اشاره به اهمیت موضوع آلودگی هوا از آمار‌های به‌دست‌آمده در گزارش ملی آلودگی هوای سال گذشته گفته بود که «برآورد‌های انجام‌شده نشان می‌دهد در سال ۱۴۰۳ حدود ۵۸ هزار و ۹۷۵ مورد مرگ در کشور منتسب به مواجهه با ذرات معلق کمتر از 2.5 میکرون بوده که معادل ۱۶۱ مرگ در روز و حدود ۷ مرگ در هر ساعت است.»


همچنین عباس شاهسونی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به تسنیم گفته بود که «درباره مرگ‌های منتسب در سال 1403، آخرین آمار نشان می‌دهد تعداد مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا نسبت به سال 1402 افزایش داشته است. طبق آخرین گزارش مؤسسه بار بیماری‌ها در کشور ایران تقریباً 54 هزار مرگ منتسب به آلودگی هوا ثبت شده است و آلودگی هوا در ایران جزء پنج علت اصلی مرگ و میر شناخته می‌شود.»

او همچنین در این گفت‌وگو یادآور شده بود که با افزایش تعداد روز‌های ناسالم و خطرناک در سال 1404 احتمالاً مرگ و میر‌ها منتسب به آلودگی هوا نیز بیشتر خواهد بود. «این نشان می‌دهد که هرچه تعداد روز‌های آلوده بیشتر باشد، تعداد مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا نیز قاعدتاً بیشتر خواهد شد؛ اما این موضوع نیاز به محاسبات دقیق‌تر دارد و باید پس از پایان سال این محاسبات انجام شود.»/ روزنامه فرهیختگان