حق برخورداری از کار شایسته و کاهش خشونت علیه زنان
لزوم اتخاذ رویکردی همهجانبه برای کاهش خشونت جنسیتی علیه زنان
کارزار «۱۶ روز فعالیت علیه خشونت»، کارزاری جهانی برای مبارزه با خشونت علیه زنان است. هدف این کارزار افزایش آگاهی درباره خشونت جنسیتی علیه زنان و نیز اتخاذ رویکردهای عملی برای کاهش این خشونتهاست. این کارزار هرساله از ۲۵ نوامبر، روز جهانی منع خشونت علیه زنان، آغاز میشود و تا ۱۰ دسامبر که روز جهانی حقوق بشر است، ادامه پیدا میکند. گیلبرت هونگبو[1]، مدیرکل سازمان بینالمللی کار، به مناسبت این کارزار، خواستار اقدام فوری برای پایان دادن به خشونت و آزار آنلاین علیه زنان و دختران شده است. هونگبو میگوید که پیشرفت فناوری امکان برخی انواع بهرهکشی از زنان و آزار آنها را افزایش داده است. بسیاری از زنان در اثر این آزارها و بهرهکشیها ناچار به ترک موقعیتهای شغلی و نقشهای رهبری شدهاند. براساس گزارش سازمان بینالمللی کار که در سال ۲۰۲۲ منتشر شده است، یک نفر از هر پنج نفر شاغل در جهان، خشونت و آزار در محیط کار را تجربه کرده است. این گزارش میگوید که کسانی که بصورت پیشینی در معرض تبعیضهای اجتماعی، نظیر تبعیضهای جنسیتی، نژادی، قومیتی، یا تبعیضهای ناشی از معلولیت یا سن قرار دارند، بیشتر از کسانی که در معرض چنین تبعیضهایی نیستند، خشونت و آزار در محیط کار را تجربه میکنند. بر این مبنا، زنی از اقلیتهای قومی که همزمان دارای معلولیت هم باشد، به شدت در برابر آزار و خشونت در محیط کار آسیبپذیر است. این گزارش میگوید که در حدود نیمی از افرادی که چنین خشونتهایی را تجربه میکنند، آن را مسکوت گذاشته و هرگز این تجربه را با افراد دیگر در میان نمیگذارند. کسانی هم که این تجربه را به دیگران مطرح میکنند، عموما بعد از اینکه بیش از یکبار مورد آزار قرار میگیرند، آن را به دیگران هم میگویند.
در بسیاری از کشورهای جهان، از جمله ایران، هیچ قانونی برای حمایت از زنان در برابر خشونت جنسیتی در محل کار وجود ندارد. این درحالی است که بخش مهمی از کنوانسیون ۱۹۰ سازمان بینالمللی کار که در سال ۲۰۱۹ به تصویب رسید، به خشونت و آزار جنسی در محیط کار میپردازد و برای نخستین بار دولت و کارفرمایان را ملزم به محو خشونت جنسیتی در محل کار میکند. دبیرکل سازمان جهانی کار نیز، امسال به مناسبت کارزار ۱۶ روز فعالیت علیه خشونت، خواستار توجه به این کنوانسیون و اجرای مفاد آن شده است. نکته قابل توجه در این کنوانسیون توجه به ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و حقوقی است که در تلاقی یکدیگر، خشونت علیه زنان را تقویت میکنند. به عنوان نمونه، حق آزادی انجمنها، از جمله مواردی است که به منظور کاهش خشونت در محیط کار، در ماده پنج این کنوانسیون به آن اشاره شده است. رهایی زنان از خشونت در محیط کار، بدون وجود یک نیروی جمعی سیاسی که از حقوق کارگران و کارمندان، بویژه زنان حمایت کند، امکانپذیر نیست. در ماده پنج کنوانسیون ۱۹۰ آمده است: «با هدف پیشگیری و حذف خشونت و آزار و اذیت در دنیای کار، هر عضو باید اصول و حقوق اساسی در کار، یعنی آزادی انجمنها و به رسمیت شناختن مؤثر حق چانهزنی جمعی، حذف همه اشکال کار اجباری یا قهری ، لغو مؤثر کار کودکان و حذف تبعیض در رابطه با اشتغال و حرفه را محترم شمرده، ترویج داده و محقق سازد و همچنین کار شایسته را ترویج دهد».
اشاره به مفهوم «کار شایسته» در ماده فوق، دارای اهمیت است. کار شایسته از نظر سازمان جهانی کار به شغلی مولد و درآمدزا گفته میشود که هم از حقوق بنیادین کار و هم از حمایت اجتماعی مناسب برخوردار است. در این تعریف، منظور از حقوق بنیادین کار مواردی همچون آزادی تشکل و مذاکره جمعی، منع کار اجباری، منع کار کودکان و منع تبعیض در محیط کار است. مواردی همچون برخورداری از بازنشستگی، بیمه بیکاری، بیمه سلامت و حمایت از آسیبپذیریها و مخاطرات شغلی نیز ذیل حمایت اجتماعی میگنجند. علاوه بر موارد یادشده، مشارکت مؤثر شاغلان در تصمیمگیریها و سیاستگذاریهای مربوط به کار نیز به عنوان ویژگی کار شایسته ذکر شده است.
ویژگیهای کار شایسته، عموما در بخش غیررسمی بازار کار رعایت نمیشوند و بخش غیررسمی بازار کار عموما شامل مشاغلی است که از امنیت و ایمنی شغلی کافی، درآمد مکفی، ساعات کار مناسب، بیمه و بازنشستگی برخوردار نیستند. در ماده ۸ کنوانسیون ۱۹۰ به اشتغال غیر رسمی نیز اشاره شده است. در این ماده آمده است: « هر عضو باید اقدامات مناسبی را برای جلوگیری از خشونت و آزار و اذیت در دنیای کار، از جمله موارد زیر، انجام دهد:
- بهرسمیت شناختن نقش مهم مقامات دولتی در مورد کارگران در اقتصاد غیررسمی.
- شناسایی بخشها یا مشاغل و ترتیبات کاری که در آن کارگران و سایر افراد مربوطه بیشتر در معرض خشونت و آزار و اذیت قرار دارند؛ کاری که باید با مشورت سازمانهای کارفرمایی و کارگری مربوطه صورت گیرد.
- پس از شناسایی شاغلان آسیبپذیر، باید تدابیری برای حمایت مؤثر از آنها اتخاذ شود».
براساس آمار سازمان بینالملی کار نزدیک به ۵۸ درصد از شاغلان جهان در مشاغل غیررسمی کار میکنند. این میزان در کشورهایی با درآمد پایین نزدیک به ۹۰ درصد است. براساس گزارشی که بانک جهانی در سال ۲۰۲۲ ارائه کرده است، ۶۰ درصد از نیروی کار ایران در بخش غیررسمی کار میکنند. براساس این گزارش، سهم زنان از اشتغال غیررسمی ۶۳ درصد و سهم مردان ۵۸ درصد است. از کنوانسیون ۱۹۰ سازمان جهانی کار میتوان نتیجه گرفت که یکی از اقدامات مهمی که برای کاهش خشونت علیه زنان باید انجام گیرد، افزایش سهم مشاغل شایسته در بازار کار است. اشتغال بیش از نیمی از زنان در بخش غیررسمی بازار کار ایران، به معنای افزایش احتمال خشونت علیه آنها است.
کنوانسیون ۱۹۰ در ماده نه به لزوم وضع قوانینی برای کاهش خشونت علیه زنان در محیطهای کاری نیز اشاره میکند. این ماده به لزوم همکاری کارگران و کارفرمایان برای شناسایی خشونتها و افراد آسیبپذیر در محیط کار و مشارکت آنها در وضع قوانین مناسب تأکید کرده است. در حقیقت وضع قوانین برای کاهش خشونت جنسیتی در محیط کار، باید در سطوح مختلفی صورت گیرد؛ هم در سطح ملی و هم در محیطهای کار. این فرآیند باید با افزایش اطلاعات و آگاهی افراد از خشونت جنسیتی در محیط کار، به کمک برنامههای آموزشی و آگاهیافزایی تکمیل شود. تاکنون ۵۱ کشور جهان به این کنوانسیون پیوستهاند که نه ایران و نه آمریکا جزو آنها نیستند.