سرانه کالری دریافتی دهک‌ها و وضعیت متزلزل دهک هشتم

عده‌ای به اشتباه تصور می‌کنند که دهک‌بندی به معنای این است که حداکثر و حداقل درآمد در جامعه را محاسبه کرده، و سپس فاصله این درآمدها را به ده قسمت مساوی تقسیم و جمعیت با درآمد متناظر را در هر دهک جای می‌دهیم. در این شکل از دهک‌بندی تعداد افراد حاضر در هر دهک، بسته به میزان درآمدشان می‌تواند متفاوت باشد. اما برخلاف این تصور، دهک‌بندی یک مفهوم آماری است که جمعیت یک کشور را به ده قسمت مساوی تقسیم می‌کند و سپس آن‌ها را براساس میزان هزینه‌ها، دارایی و درآمدشان به شکل صعودی در این دهک‌ها جای می‌دهد. درواقع جمعیت هر دهک، فارغ از اینکه توزیع ثروت و درآمد در جامعه چگونه باشد، همواره ثابت است و در هر دهک، یک‌دهم جمعیت قرار می‌گیرند. مثلا در یک حالت فرضی اگر نود درصد جمعیت یک کشور در فقر زندگی کنند، به این معناست که دهک‌های یک تا نه که نود درصد جمعیت را در برمی‌گیرند، شامل افرادی هستند که تحت محرومیت شدید اقتصادی زندگی می‌کنند. از این موضوع می‌توان نتیجه گرفت که دهک‌های بالای درآمدی لزوما شامل گروه‌های ثروتمند نیستند و بسته به شرایط کلی حاکم بر جامعه، و میزان جمعیتی که با فقر یا محدودیت‌های اقتصادی مواجه هستند، توزیع افراد ثروتمند در این دهک‌ها هم می‌تواند متفاوت باشد.

تحلیل وضعیت دهک‌ها در ایران نشان می‌دهد که شکاف درآمدی میان دهک‌ها از دهک اول تا نه با شیب ملایمی افزایش پیدا می‌کند، بدین معنا که از دهک اول تا دهک نهم، شرایط اقتصادی هر دهک اختلاف چشمگیری با دهک قبل از خود ندارد. این شکاف اما میان دهک نهم و دهک دهم به‌شدت افزایش پیدا می‌کند. به همین دلیل یکسان گرفتن شرایط اقتصادی سه دهک بالا، و اعمال سیاست‌های یکسان درباره آن‌ها، تناسبی با شرایط واقعی ندارد. برای بررسی وضعیت اقتصادی دهک‌ها، خوب است نگاهی به متوسط کالری دریافتی آن‌ها در سال ۱۴۰۳ بیندازیم. توجه به کالری دریافتی دهک‌ها از این منظر دارای اهمیت است که در وهله اول، تغذیه از جمله نیازهای بنیادین هر انسانی است و بهره‌مندی از تغذیه مناسب نه فقط بخشی از حقوق انسانی اولیه است، بلکه لازمه برخورداری از یک جامعه خوب نیز به‌شمار می‌آید. با اینحال میزان کالری روزانه دریافتی هر فرد از جمله مواردی است که عموما از حد معینی فراتر نمی‌رود، عموم انسان‌ها، فارغ از میزان ثروتشان، نمی‌توانند روزانه بیش از مقدار معینی غذا بخورند. بنابراین وجود اختلاف چشمگیر میان کالری سرانه دریافتی یک دهک، با دهک‌های دیگر، می‌تواند به خوبی نشان‌دهنده وجود فاصله قابل‌توجه میان وضعیت معیشت خانوارها در دهک‌های یادشده باشد؛ آن‌هم از نظر مصرف مواد غذایی که جزو نیازهای اولیه هر انسان به شمار می‌رود.

انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور حداقل سرانه روزانه کالری مورد نیاز برای هر فرد را ۲۳۸۶ کالری تعیین کرده است. همان‌طور که در جدول و نمودارهای مربوط به متوسط سرانه کالری دریافتی روزانه نیز مشخص است، میزان سرانه کالری دریافتی دهک‌ها تا دهک هفتم، کمتر از حداقل میزان یادشده است. اما میانگین سرانه کالری دریافتی دهک هشتم نیز به میزان بسیار اندکی از مقدار یادشده بیشتر است. یعنی که با کوچکترین تغییر در وضعیت اقتصادی دهک هشتم، میزان سرانه کالری دریافتی خانوارها در این دهک نیز می‌تواند به زیر حداقل مجاز تعیین‌شده سقوط کند.

                     نمودار متوسط کالری دریافتی دهک‌ها در سال ۱۴۰۴ در مقایسه با حداقل سرانه کالری مورد نیاز

متوسط کالری دریافتی به تفکیک دهک، ۱۴۰۳

بصورت کلی از دهک اول تا نهم سرانه دریافتی کالری خانوارها در هر دهک نسبت به دهک قبلی در یک بازه حدودی میان ۱۰۰ تا ۲۰۰ کالری در حال نوسان است. این اختلاف اما میان دهک ده و نه به ناگهان به عدد ۶۰۸ کالری می‌رسد که نشان‌دهنده شکاف زیاد میان دهک ده با دهک‌های قبل از خود است. شکاف قابل توجه دیگر، به ابتدای نمودار و فاصله میان دهک دو و یک بازمی‌گردد که نشان‌دهنده وضعیت نگران‌کننده دهک یک از نظر میزان کالری دریافتی روزانه است. آنچه از مجموعه این آمارها می‌توان استنباط کرد، وضعیت نگران‌کننده کل جامعه، بویژه دهک‌های پایین از منظر تغذیه است. نکته دیگر این است که وضعیت دهک‌های هشت و نه، اگرچه از این منظر تا حدودی بهتر از دهک‌های پایینی است، اما اختلاف زیادی با دهک دهم دارد؛ یعنی که در سیاست‌گذاری‌هایی نظیر حذف یارانه‌ها، نباید وضعیت دهک ده را به دهک‌های هشت و نه تعمیم داد و سیاست‌های یکسانی را در قبال هر سه دهک به اجرا درآورد. بویژه شرایط خانوارها در دهک هشتم، بیش از آنکه به دهک ده شبیه باشد، به دهک هفتم و ششم شباهت دارد. این به معنای آن است که تغییراتی اندک در وضعیت اقتصادی بسیاری از خانوارهای دهک هشتم، می‌تواند منجر به سقوط آن‌ها به دهک‌های پایین‌تر و ایجاد نارضایتی فزاینده شود.

اختلاف کالری دریافتی سرانه-روزانه هر دهک با دهک قبل از خود