نفت سر سفره پولدار‌ها؛ یارانه سالانه دولت ۲۰۰ هزار میلیارد تومان

اگر تا دیروز یارانه یکی از ابزار‌های دولت برای حمایت از اقشار آسیب‌پذیر بود، امروز دیگر این یارانه به جیب ثروتمندان می‌رود و هرچه پول آنها بیشتر باشد، بیشتر هم از این نعمت بهره‌مند می‌شوند. بنزین یکی از همان نعمت‌هاست که تنها ثروتمندان و دارندگان خودرو از لذتش منتفع می‌شوند و عبارت «هرکس ماشینش بیش، یارانه‌اش بیشتر» را متداعی می‌کند.

در حالی که احمدی‌نژاد، رییس‌جمهور سابق ایران مدعی بود می‌خواهد نفت را بر سر سفره مردم بیاورد، اما علنا امروز بوی نفت از سفره مرفهان جامعه به مشام می‌رسد. سال ۱۳۸۹ بود که دولت نهم رسما خبر داد قانون هدفمندی یارانه‌ها از ۲۸ آذر اجرا می‌شود. در این قانون پیش‌بینی شده بود قیمت سوخت به صورت سالانه و طی ۵ سال باید ۲۰ درصد افزایش پیدا کند. با اینکه دولت اجازه افزایش قیمت حامل‌های سوخت را داشت، قیمت آن از سال ۱۳۹۴، بعد از تک‌نرخی شدن همچنان ثابت است و هزینه‌های اضافی تولید بنزین از جیب دولت می‌رود.

در اینجا باید تفکیکی بین یارانه مستقیم و یارانه پنهان قائل شویم؛ ۴۵ هزار تومانی که هر ماه به کارت سرپرستان خانوار واریز می‌شود «یارانه مستقیم» نام دارد، از طرف دیگر دولت برای اینکه اقشار مختلف جامعه بتوانند از کالا‌های مختلف با قیمت مناسب بهره‌مند شوند، از جیب خودش خرج می‌کند و قیمت آن کالا‌ها را پایین می‌آورد که به آن «یارانه پنهان» گفته می‌شود. پرداخت یارانه بنزین در ایران را هم می‌توان یکی از همان یارانه‌های پنهان دانست که البته دودش به چشم دولت می‌رود و سودش در جیب دهک‌های بالای جامعه.

پرداخت یارانه مستقیم دولت از بودجه عمومی؛ ۳۲ هزار میلیارد تومان

بیایید ببینیم هرکدام از این یارانه‌ها چقدر برای دولت آب می‌خورد. بر اساس لایحه بودجه سال ۹۷، در سال جاری ۵۸ میلیون نفر یارانه دریافت کرده و می‌کنند. با محاسبه مبلغ ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومان، عدد ۳۱ هزار و ۶۶۸ میلیارد تومان به دست می‌آید. یعنی دولت سالانه و مشخصا در سال ۹۷ برای پرداخت یارانه مستقیم به مردم حدود ۳۲ هزار میلیارد تومان از بودجه کشور خرج کرده که این یارانه به اقشار مختلف مردم پرداخت شده است.

اما وضعیت درباره پرداخت یارانه سوخت متفاوت است. تولید هر لیتر بنزین طبق قیمت پایه فوب خلیج‌فارس، ۴۷ سنت است و با احتساب هزینه توزیع، حداقل ۷ هزار تومان برای دولت آب می‌خورد. اعداد مختلفی برای مصرف روزانه بنزین اعلام شده، اما به طور میانگین روزانه ۹۰ میلیون لیتر بنزین در ایران مصرف می‌شود که مصرف سالانه آن حدود ۳۳ میلیارد لیتر می‌شود. در نتیجه دولت سالانه چیزی حدود ۲۰۰ هزار میلیارد تومان برای بنزین یارانه می‌دهد یعنی دولت حدود ۶ برابر بیشتر از یارانه مستقیم، یارانه پنهان برای بنزین می‌دهد که رقم قابل توجهی ا‌ست.

اگر این یارانه برای همه مردم مصرف می‌شد جای حرف و حدیثی باقی نمی‌ماند و کمکی بود از طرف دولت به مردم، اما دهک‌های مرفه جامعه که عمدتا چند خودرو دارند، برندگان اصلی شیوه فعلی توزیع یارانه بنزین به شمار می‌روند. طرح دادن یارانه پنهان از هدف اصلی خود که کمک به اقشار آسیب‌پذیر است دور شده و بیشتر به طرح کمک به اقشار ثروتمند شبیه می‌شود.

اعداد و ارقام مختلفی درباره میزان بهره‌مندی ثروتمندان از یارانه بنزین نسبت به فقیرتر‌ها مطرح شده است. بررسی‌های اتاق تهران نشان می‌دهد میزان یارانه‌ای که دولت به دهک‌های بالای درآمدی با انرژی ارزان پرداخت می‌کند، ۲۵ برابر دهک‌های پایین درآمدی است. محسن دلاویز، مشاور وزیر نفت هم گفته که نیمی از یارانه بنزین به دهک‎های پردرآمد جامعه اختصاص می‌یابد. اما نقطه اشتراک تمام این آمار‌ها یک چیز است: «یارانه بنزین چندین برابر بیشتر به جیب پردرآمد‌ها می‌رود.»

تجربه دنیا درباره نحوه توزیع بنزین

تجربه دنیا درباره نحوه توزیع بنزین قابل رجوع است که هر کسی سوخت بیشتری مصرف کند باید پول بیشتری (مالیات) بپردازد. این در حالی ا‌ست که طی این ۸ سال در ایران محدودیتی برای مصرف سوخت بیشتر مرفهان وجود نداشته و هیچ مبلغ بیشتری از آنها گرفته نشده است. به همین دلیل است که بسیاری از کارشناسان اقتصادی معتقدند شیوه فعلی توزیع یارانه بنزین کاملا ناعادلانه است. چون یارانه‌ای که متعلق به همه مردم ایران است، تنها به مرفهان اختصاص می‌یابد.

بهمن سال ۹۲ بود که یک برنامه تلویزیونی از خبرگان اقتصادی پرسید ایرانیان چگونه ثروتمند شده‌اند؛ ۸۳ درصد از شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی اعلام کردند که ثروتمندان ایران ثروت خود را از طریق رانت به دست آورده‌اند. همین یارانه بنزین هم یکی از مصداق‌های رانت است که نهایتا به نام فقرا و به کام ثروتمندان تمام می‌شود.