کتاب‌های ماه| از نظریه‌های دموکراسی تا خاستگاه‌های جهان مدرن
معرفی کتاب های مهم اندیشه انتقادی؛ ریشه‌های اجتماعی دموکراسی و دیکتاتوری تا نگرشی انتقادی به توسعه جماعت‌محور
ریشه‌های اجتماعی دموکراسی و دیکتاتوری (نقش ارباب و دهقان در روند نوین‌سازی)
نویسنده: برینگتن مور
ترجمه: یوسف نراقی
ناشر: فرزان روز
سال انتشار: ۱۳۹۷
تعداد صفحات: ۵۶۰ صفحه
قیمت: ۵۵ هزار تومان
«برینگتن مور» جامعه‌شناس مشهور آمریکایی در این کتاب به تبیین و تحلیل شرایط اجتماعی و تاریخی‌ای می‌پردازد که طبقات دهقان و ارباب (زمیندار) را به طبقاتی موثر در روند نوین‌سازی در سه کشور انگلستان، فرانسه، آمریکا و همچنین چین، ژاپن و هند بدل کرد. تحلیل «مور» تحلیلی جامعه‌شناختی و تطبیقی است و او سعی کرده تا ضمن تحلیل مناسبات میان دربار (سلطنت)، اشراف، طبقه بورژوازی و طبقه دهقان به ترسیم سه مسیر عمده جهت حرکت به سمت نوگرایی (انقلاب‌های دموکراتیک، انقلاب از بالا که توسط بخشی از اشرافیت حاکم انجام گرفته و انقلاب‌های دهقانی- کمونیستی) بپردازد.
در بخش اول تحت عنوان «ریشه‌های انقلابی دموکراسی سرمایه‌دارانه» نویسنده به کندوکاو در مسیر‌هایی می‌پردازد که طی یک انقلاب بورژوایی در سه کشور انگلستان، فرانسه و آمریکا، این سه کشور شاهد دستیابی به یک دموکراسی پارلمانی بودند. در فصل اول، مور تاریخ و شرایط انگلستان را از قرن چهاردهم، انحطاط فئودالیسم و جایگزینی استبداد سلطنتی رهگیری می‌کند. فصل دوم به نوین‌سازی و انقلاب در فرانسه اختصاص دارد، با این تفاوت اساسی نسبت به انگلستان که در اینجا، نجیب‌زادگان فرانسوی نه در استقلال نسبت به دربار که در وابستگی به آن و از طریق بهره‌کشی از دهقانان در دوران سلطنت بوربون‌ها و نیز وابستگی آنها نسبت به زمین راه را برای نفوذ سرمایه‌داری در جامعه دهقانی هموار کردند. فصل سوم به بحث نوین‌سازی در آمریکا اختصاص دارد.
بخش دوم کتاب تحت عنوان «سه مسیر نوسازی در آسیا» به تفصیل به روند نوین‌سازی در سه کشور هند، چین و ژاپن پرداخته می‌شود. در بخش سوم تحت عنوان «توضیحات و پیشنهاد‌های نظری» و در فصل هفتم نویسنده به خلاصه و جمع‌بندی مطالب خود پرداخته و سرمایه‌داری دموکراتیک را ماحصل بروز و ظهور یک طبقه شهرنشین و بورژوازی نیرومند، تجاری شدن کشاورزی و تاجرپیشه شدن اشراف و زمینداران، جلوگیری از پیدایش دربار یکه‌تاز و اشراف زمیندار و نیز ممانعت از اتحاد اشراف و طبقه بورژوازی علیه دهقانان و کارگران می‌داند. فصل هشتم، شرح و بسط کوتاهی است از نمونه حکومت‌های مرتجع و واپسگرایانه در آلمان (بیسمارک و هیتلر)، ایتالیا (دوران زمامداری کاوور و موسولینی)، ژاپن (امپراتوری میجی) و روسیه و انگلستان. کتاب مور کوششی است جامع و همه‌نگر در راستای تحلیل شرایط و رخداد‌های تاریخی و چگونگی تاثیر آنها بر چگونگی مناسبات میان طبقات بالا و پایین. به طور کلی اگرچه مور بر این عقیده است که طبقه دهقان همواره در روند نوین‌سازی مورد ستم قرار می‌گیرند، اما تحلیل او در واقع تجلیلی است از سهمی که مازاد اقتصادی تولید شده در جامعه روستایی در روند نوین‌سازی ایفا کرده است.
حرف‌هایی با دخترم درباره اقتصاد (تاریخ مختصر سرمایه‌داری)
نویسنده: یانیس واروفاکیس
ترجمه: فرهاد اکبرزاده
ناشر: بان
سال انتشار: ۱۳۹۷
تعداد صفحات: ۱۷۶ صفحه
قیمت: ۲۲ هزار تومان
در کتاب کم‌حجم «حرف‌هایی با دخترم درباره اقتصاد: تاریخ مختصر سرمایه‌داری»، «یانیس واروفاکیس» اقتصاددان مشهور می‌کوشد به این پرسش که به شکل فریبنده‌ای ساده است به دخترش پاسخ دهد او از داستان‌های زندگی‌اش و اسطوره‌های مشهور- از ادیپ و فاوست گرفته تا فرانکشتاین و ماتریکس-استفاده می‌کند تا توضیح دهد: «چرا اینقدر نابرابری وجود دارد؟» واروفاکیس پیش از اینکه در سال ۲۰۱۵ به عنوان وزیر اقتصاد و دارایی دولت چپگرای یونان منصوب شود، سال‌ها در دانشگاه‌های انگلستان، استرالیا و آمریکا استاد اقتصاد بود و در زمان دوران بحران اقتصادی یونان در سال ۲۰۱۵ به دلیل آنکه با برنامه‌های اتحادیه اروپا برای اقتصاد کشور یونان موافق نبود، با فشار این اتحادیه از کار خود استعفا داد. واروفاکیس کتاب خود را با این جمله آغاز می‌کند که «اقتصاد مهمتر از آن است که به اقتصاددان‌ها سپرده شود.» این کتاب در سال ۲۰۱۳ به زبان یونانی نوشته شد و نسخه فعلی از ترجمه‌ای است که از کتاب در سال ۲۰۱۸ به انگلیسی منتشر شده است.
همان‌طور که از نام کتاب برمی‌آید، کتاب حرف‌های یک اقتصاددان با دختر نوجوانش درباره اقتصاد است که در آن سعی شده با استفاده از قصه‌ها، افسانه‌ها، مثال‌ها و اشارات به ادبیات و سینما، اقتصاد را برای یک مخاطب غیرحرفه‌ای و ساده، جذاب و قابل فهم کند. با توجه به این ویژگی‌ها استقبال مخاطب از کتاب فوق‌العاده بوده و به سرعت به زبان‌های مختلف ترجمه شده است. کتاب با دو ادعای اصلی نوشته شده است. نخست اینکه اقتصاد بسیار مهمتر از آن است که به دست اقتصاددان‌ها سپرده شود. دوم اینکه اساسا ما چیزی به اسم «علم اقتصاد» نداریم. با اینکه اقتصاددان‌ها از آمار و ریاضیات استفاده می‌کنند، اما به گفته واروفاکیس نمی‌توان آن را در ردیف علم قرار داد. دیگر اینکه نویسنده در همان مقدمه توضیح می‌دهد که اگر نتوانیم اقتصاد را به زبانی که دیگران می‌فهمند توضیح دهیم، خودمان هم نمی‌دانیم اوضاع از چه قرار است. پس هدف این کتاب ساده کردن صرف مسائل نیست بلکه بیشتر به دست دادن روایتی قابل فهم از اقتصاد است که اهمیت آن در زندگی شهروندان به هیچ‌وجه بر کسی پوشیده نیست. واروفاکیس در این کتاب به بانکداری و نظام اقتصادی جهانی به‌شدت می‌تازد. نقد او به کارکرد نظام بانکی یک علت ساده دارد؛ افزایش سطح نابرابری و فاصله طبقاتی. همان‌طور که او در مقدمه توضیح می‌دهد در این کتاب از اصطلاحات تخصصی اقتصاد خبری نیست و او در سرتاسر کتاب هیچ اشاره‌ای به نئولیبرالیسم نمی‌کند، اما در فصل چهارم کتاب که عنوان «جادوی سیاه بانکداری» را بر آن گذاشته روندی مالی‌سازی در قلب اقتصاد نئولیبرالیستی قرار دارد را توضیح می‌دهد.
نگرشی انتقادی به توسعه جماعت‌محور
نویسنده: مارگارت لدویت
ترجمه: منیژه نجم‌عراقی
ناشر: نشر نی
سال انتشار: ۱۳۹۷
تعداد صفحات: ۴۱۴ صفحه
قیمت: ۴۰ هزار تومان
کتاب «نگرشی انتقادی به توسعه جماعت‌محور» تالیف «مارگارت لدویت» با ترجمه «منیژه نجم‌عراقی» به تازگی از سوی نشر نی منتشر شده است. «لدویت» استاد ممتاز توسعه اجتماعی و عدالت اجتماعی در دانشگاه کامبریا است. او در این کتاب با بستری که از بررسی جهانی‌سازی و تغییرات سیاسی انگلستان و تاملی همزمان در میراث دو فیلسوف سیاسی در سده گذشته، «پائولو فریره» و «آنتونیو گرامشی»، فراهم آورده به بازاندیشی توسعه جماعت‌محور می‌پردازد تا پداگوژی فمینیستی و ضد‌نژادپرستانه را که مبنای پیشنهادی او برای توسعه جماعت‌محور «رادیکال» است بپروراند. از سوی دیگر، او به نقد تغییرات شتابناک بستر سیاسی در زمینه عدالت اجتماعی و زیست‌محیطی می‌پردازد و بر چالش‌هایی انگشت می‌گذارد که کنش جماعت‌محور در رسیدن به عدالت اجتماعی پیش رو دارد. نقطه قوت کتاب رفت‌و‌آمدی مرتب میان نظریه و عمل، فلسفه و تاریخ و مبارزه واقعی برای عدالت اجتماعی است که از نتیجه پربار سال‌ها پژوهش و کنشگری نویسنده حاصل شده است. شناخت لدویت از قدرت و ستم در جامعه امروز بیش از همه مدیون دوره‌هایی است که او در نیکاراگوئه و سپس در «هاترزلی» میان واقعیت‌های خشن زندگی مردم محلی سپری کرده و نحوه فصل‌بندی که بررسی موشکافانه‌ای از پیشینه کنشگری اجتماعی عرضه می‌کند، متاثر از تجربه‌های شخصی او در این زمینه است.
چکیده کتاب این است که در دوره‌ای که «مذهب» بازار بر برنامه‌ریزی منطقه‌ای، خواسته‌های اجتماعی و دولت‌های منتخب برتری می‌یابد و چند کسب‌وکار جهانی آرام‌آرام همه قدرت و منابع جهانی را می‌بلعند، جماعت، شهروندان و خانواده‌ها چگونه می‌توانند آموزش و سازمان یابند تا از حقوق سیاسی، معیشت، خانه و محله، فرزندان، سلامت و محیط‌زیست خود محافظت کنند؟ توسعه جماعت‌محور رادیکال و دگرگون‌ساز در اوایل دهه ۱۹۷۰ ظهور پیدا کرد. آن زمان دوره‌ای بود سرشار از اقدامات پیگیرانه در مقابله با بی‌عدالتی و مبارزه با سنت‌های طبقاتی، مردسالار، نژادپرستانه و دگرجنس‌خواه که حقوق بشر را زیر پا می‌گذاشتند و اساس دموکراسی را سست می‌کردند. این اقدامات شامل کارزار‌هایی بود برای پایان بخشیدن به خشونت علیه زنان و کودکان، پایان دادن به فقر، پایان دادن به تخریب محیط‌زیست در نتیجه فعالیت شرکت‌های بزرگ، مبارزه با نژادپرستی و تبعیض جنسی، مبارزه با اخراج پناهجویان و بسیاری دیگر. همزمان با این اقدامات درباره مسائل بزرگتر، کار در زمینه گسترش تعاونی‌های محلی و جماعت‌های دوستانه نیز دنبال می‌شد. جنبش‌های تازه اجتماعی با نیرو گرفتن از اقدامات مردم‌نهاد سیمای جامعه را عوض کردند. کلان‌روایت‌های مبتنی بر طبقه با این انتقاد روبه‌رو شدند که تحلیل‌های درستی از تبعیض به دست نمی‌دهند، بنابراین جریانی برای ساخت‌گشایی تقابل‌های دوتایی آغاز شد.
از زمان جنبش مشروطه به عنوان یک جنبش اجتماعی، نقد جامعه و فرهنگ و سیاست ایرانی مورد توجه بسیاری از منتقدان و مصلحان قرار گرفت و مساله «آموزش» به موضوعی کلیدی بدل شد. روشنفکران آن زمان تلاش داشتند علاوه بر بازتعریف جامعه ایرانی و شناخت مشکلات و آسیب‌های آن، راه علاجی را هم برای بهبود وضع و خروج از موقعیت درماندگی ارائه دهند. در این میان، دو موضوع اهمیت محوری داشت؛ یکی فقدان علم در جامعه ایرانی و تسلط مدیریت غیرعلمی این جامعه و دیگری مشکل نظام آموزشی و سواد برای عامه مردم ایران. به همین سبب فقدان علم را علت‌العلل بسیاری از رنج‌های جامعه ایرانی می‌دانستند و علاج آن را هم در توسعه نظام آموزش و ارتقای تعلیم و تریبت در میان ایرانیان جست‌و‌جو می‌کردند.
ایران مدرن و نظام آموزشی آن
نویسنده: عیسی خان‌صدیق
ترجمه: علی نجات‌غلامی
ناشر: نشر مطالعات فرهنگی
سال انتشار: ۱۳۹۷
تعداد صفحات: ۲۱۲ صفحه
قیمت: ۱۵ هزار تومان
کتاب «ایران مدرن و نظام آموزشی آن» نوشته دکتر عیسی خان‌صدیق از اولین روسای دانشگاه تهران و از پایه‌گذاران آموزش مدرن در ایران که اخیرا ترجمه و منتشر شده به شکل‌گیری نهاد دانشگاه در ایران می‌پردازد. این کتاب در واقع رساله دکترای صدیق در دانشگاه کلمبیا است. او در این رساله تلاش کرده همگام با دیگر افراد پیشرو زمانه‌اش نگاهی مترقی در پیش گیرد و با تمرکز بر نظام آموزشی ایران ضمن توصیف و نقد وضعیت موجود، امکان‌های اصلاح آن را بررسی کند. نوع اصلاحاتی که صدیق برای نظام آموزش و پرورش در نظر دارد، پراگماتیستی و ملهم از فیلسوف بزرگ تعلیم و ترتیب، «جان دیویی» و دیدگاه‌های اوست که در همان دانشگاه کلمبیا تدریس می‌کرده و صدیق در متن نیز به وی ارجاع می‌دهد. به عبارت دیگر، مولف در یک دستگاه فلسفی منسجم تلاش کرده یک نظام نوین آموزشی برای جامعه ایرانی تعریف کند. برای این کار، فصل اول از جغرافیا و تاریخ مردم ایران سخن گفته و سپس در فصل دوم، تماس ایران با جهان غرب را توضیح داده و در فصل سوم و چهارم و پنجم سنت‌های آموزشی از جمله مکتب‌خانه‌ها و مدارس و حتی حوزه‌های علمیه را توضیح داده و در نهایت در فصل ششم، نقد‌ها بر نظام آموزش و پرورش ایران و نیاز‌های آن و پیشنهاداتی برای آن را شرح داده است.
با مطالعه کتاب درمی‌یابیم نخبگان و متفکران جامعه در مورد مساله تعلیم و تربیت، اهمیت آموزش ابتدایی و آموزش عالی و حتی آموزش زنان و ضرورت آن در آن زمان بسیار اندیشیده‌اند. خان‌صدیق تلاش دارد در نگاهی کامل و جامع‌نگر، مساله تعلیم و تربیت را در بستر جامعه، تاریخ و فرهنگ و حتی جغرافیای ایران به بحث بگذارد. او تربیت را تابعی از نظام اجتماعی می‌داند که با کل زندگی درهم‌تافته است. به همین سبب برای فهم نظام آموزشی و تربیتی یک کشور باید همه ابعاد زندگی آنها را شناخت. کتاب در پس این تحلیل‌ها، انتقاد‌ها و راهکارها، معطوف به یک هدف غایی برای ایران است تا بتواند در جهان به نوزایی این کشور کمک کند «نه برای اینکه غربی شود، بلکه برای اینکه تبدیل به ایران راستین قرن بیستم شود.»
خاستگاه‌های جهان مدرن؛ روایتی درباره تاریخ جهان و محیط‌زیست از قرن ۱۵ تا ۲۱
نویسنده: رابرت بی. مارکس
ترجمه: سعید مقدم
ناشر: مرکز
سال انتشار: ۱۳۹۷
تعداد صفحات: ۲۷۶ صفحه
قیمت: ۳۹ هزار و ۵۰۰ تومان
جمعیت انسان در جهان تا ۲۵۰ سال قبل کمتر از یک میلیارد نفر بود و دو کشور آسیایی و نه اروپایی، یعنی هند و چین، دو‌سوم تولید اقتصادی جهان را بر عهده داشتند. از آن به بعد جمعیت جهان به بیش از ۷ میلیارد نفر افزایش یافت (که تا سال ۲۰۵۰ بالغ بر ۹ میلیارد نفر خواهد شد) و جهان شاهد حرکت معکوس بزرگ ثروت خواهد بود. پرسش این است: این امر چگونه رخ داد؟ چگونه کشور‌های صنعتی و شیوه معروف دولت-ملت کشور‌های اروپایی به جای امپراتوری‌های بسیار پیشرفته مانند چین و هند که اقتصادشان بر کشاورزی بنا شده بود، شکل گرفت؟ برای درک جهان کنونی نه‌تنها باید بفهمیم که چگونه دولت – ملت‌ها و صنعتی شدن تولید جهان مدرن را شکل دادند بلکه باید روشن کنیم چگونه و چرا آن شیوه‌های اروپایی سازماندهی جهان در سراسر زمین مسلط شد. این امر را به شکل‌های گوناگون می‌توان توضیح داد، اما در بخش اعظم دو قرن گذشته توضیح غالب در غرب که ایالات متحده آمریکا را هم دربر می‌گیرد «برآمدن غرب» بوده است. کتاب «خاستگاه‌های جهان مدرن» به قلم «رابرت بی. مارکس» با روایتی که درباره تاریخ جهان و محیط‌زیست از قرن پانزدهم تا قرن بیست‌ویکم ارائه می‌دهد، تلاش می‌کند بینش اروپا‌محوری در این تحولات را به چالش کشد. نویسنده، استاد تاریخ و مطالعات محیط‌زیست در کالج ویتی‌یر کالیفرنیا است.
این کتاب در شش فصل به همراه یک پیشگفتار و جمع‌بندی تدوین شده و نویسنده در آن پیدایش جهان مدرن را از منظری جهانی بررسی می‌کند. تحقیقات پیشین این فرض را بدیهی می‌شماردند که مفهوم برآمدن غرب می‌تواند پیدایش جهان مدرن را توضیح دهد و بر این نکته تاکید می‌کردند که اروپا ویژگی‌های منحصر‌به‌فردی داشته که به آن (و فقط به آن) امکان می‌داده زودتر از دیگران مدرن شود. از این‌رو، باید صلاحیت اخلاقی و توانایی این را داشته باشد که مدرنیته را در نقاط دیگر جهان رواج دهد. اما همان‌گونه که در این کتاب نشان داده می‌شود، اروپاییان استثنایی نبودند و یکی از مهمترین نکات تاریخ جهان تا اوایل قرن نوزدهم، همانندی گسترده آسیا و اروپا بود. پژوهش‌های اخیر درباره آسیا درک ما را در مورد چرایی و چگونگی توسعه جهان مدرن تغییر می‌دهد و نقش مهمی را که چین و هند در آغاز این روند داشتند برجسته می‌کند. چشم‌انداز دیگری که نویسنده مطرح می‌کند و دیدگاه خواننده را در مورد پیامد‌های این توسعه دگرگون می‌کند، تاریخ محیط‌زیست است. نویسنده در این کتاب می‌کوشد روایتی تازه از تاریخ جهان مدرن به‌دست دهد؛ روایتی غیر‌اروپا‌مدار و مبتنی بر شرایط اقلیمی که بتواند جایگزین باشد برای ابر روایت موجود که موضوع اصلی آن برآمدن غرب است.
نظریه‌های دموکراسی (مقدمه‌ای انتقادی بر نظریه‌های متاخر دموکراسی)
نویسنده: فرانک کانینگهام
ترجمه: سعید خاوری‌نژاد
ناشر: دنیای اقتصاد
سال انتشار: ۱۳۹۷
تعداد صفحات: ۳۸۴ صفحه
قیمت: ۳۵ هزار تومان
هدف این کتاب، بازخوانی نظریه‌های معاصر دموکراسی و استخراج نقشه راهی است که به اجرای اصول دموکراتیک کمک کند. خوانندگانی که با کلیات و چارچوب‌های دموکراسی آشنایی دارند، با خواندن این کتاب متوجه خواهند شد که در جزییات، دموکراسی چه نقص‌هایی دارد. نویسنده بنیاد‌های دموکراسی را آنگونه که در ایالات متحده و اروپای غربی فهمیده و به کار گرفته شده با دقت واکاوی می‌کند. تمام نظریه‌ها درباره دموکراسی که در اصل از اواسط قرن ۲۰ تشریح شده‌اند، برگرفته از آثار پیشینیان، به عنوان مثال «ژان ژاک روسو»، «جیمز مدیسون»، «امانوئل کانت» و «جان استوارت میل» هستند و در فصول مختلف این کتاب به طور خلاصه بیان می‌شوند. در مقدمه نیز افکار ســه تن از نظریه‌پردازان اصلی یعنی «ارسطو»، «الکسی دوتوکویل» و «جوزف شومپیتر» که تقریبا تمام نظریه‌پردازان کنونی مکررا به آنها رجوع می‌کنند، ترسیم می‌شود.
ویژگی مهم این کتاب این است که با وجود مطرح کردن متفکرانی با تفاوت‌های بسیار زیاد، به دام توصیه و تجویز نیفتاده و بیشتر روایتی توصیفی ارائه کرده است. در فصل اول به برخی از معضلات اصلی که گفته می‌شود دموکراسی را مورد هجمه قرار می‌دهند، اشاره می‌شود: اینکه دموکراسی دچار اســتبداد اکثریت شود، به ســمت حکومت ناکارا حرکت کند، دچار روند‌های تصمیم‌گیری غیرعقلانی و نیز معضلات دیگری شود. در فصل‌های بعدی، خلاصه‌وار به اصول نظریه‌های رایج لیبرال دموکراســی، دموکراسی مشــارکتی، شــورایی و از این قبیل پرداخته می‌شود. در پایان کتاب، با انتخاب نمونه مشخص جهانی شدن، اشاره می‌شود که نظریه‌های دموکراتیک که در کتاب به طور خلاصه مورد بحث قرار گرفتند چگونه به شــکلی ملموس اعمال می‌شــوند. بیشتر مطالعات انجام شده بر روی نظریه دموکراسی، حول مضامینی نظیر آزادی و برابری، حقوق، تصمیم‌گیری دســته‌جمعی، مشــروعیت، عدالت و دموکراسی و از این قبیل می‌چرخد. این موارد و مضامین مرتبط، در حین پرداختن به نظریه‌های مربوطه مورد توجه قرار می‌گیرند و مشکلات مربوط به هر حوزه، در قســمت «بحث‌ها» که به فصل‌های مربوطه ضمیمه شده، به طور متمرکز مورد اشــاره قرار می‌گیرند. بحث‌های مذکور شامل رابطه لیبرال‌دموکراسی با سرمایه‌داری (در فصل دوم)، نمود‌های نمایندگی دموکراتیک (فصل چهارم) و ارزش دموکراسی (فصل هفتم) می‌شوند. فصل هشتم (عملگرایی دموکراتیک) چشم‌اندازی را ترسیم می‌کند که با توجه به آن تلاش می‌شود معنای دموکراسی و نظریه‌های دموکراتیک تبیین شود. این بحث، از نظریه سیاسی بیان شــده توسط جان دیویی در کتاب «حوزه عمومی و معضلات‌اش» (۱۹۲۷) گرفته شده است.