رانت خانه‌های خالی؛ سالانه ۱۰ هزار میلیارد تومان درآمد مالیاتی به باد می‌رود

نظام مالیاتی، یارانه‌ای و بانکی ما به نفع ثروتمندان تدوین شده، این ادعایی‌ست که اقتصاددانان از آن به عنوان توزیع رانت در قالب بخشش‌ها، معافیت‌ها و پاداش‌ها یاد می‌کنند.

«مرتضی افقه»، اقتصاددان و استاد دانشگاه شهید چمران اهواز، با تاکید بر رانتی بودن فضای کلان اقتصاد، یکی از نمود‌های عینی این اقتصاد رانتی را در نظام مالیاتی می‌داند و می‌گوید: «نظام مالیات‌ستانی ما به نفع ثروتمندان تنظیم شده و کاملا رانتی ا‌ست.

دستمزدبگیران، کسبه خرده‌پا و تولیدکنندگان مولد بخش خصوصی، همگی مالیات می‌پردازند، اما ثروتمندان غیرمولد که حجم عظیمی از دارایی‌های نقدی و غیرنقدی مملکت را در اختیار دارند، مالیات نمی‌پردازند. ما حتی پایه مالیاتی برای اخذ مالیات از این گروه‌ها نداریم و این فقدان، هم درآمدزایی دولت را با ناتوانی مواجه می‌سازد و هم نظام بازتوزیع ثروت را در مسیر بی‌عدالتی به پیش می‌برد.» یک گروه از برخورداران از «رانت مالیاتی» دارندگان خانه‌های خالی هستند. به گفته افقه: «برخلاف بسیاری از کشورها، ما در ایران از خانه‌ها و مستغلات خالی مالیات نمی‌گیریم و دارندگان این خانه‌ها بدون پرداخت سهم بیت‌المال، به راحتی از سود ناشی از تورم ملک، ثروت‌اندوزی می‌کنند.» اشاره افقه به اجرایی نشدن «قانون مالیات بر خانه‌های خالی» است که به‌رغم پافشاری‌های بسیار فعالان اقتصادی هنوز در مرحله طرح بوده و به یک الزام تبدیل نشده است. موافقان این طرح علاوه بر تاکید بر فوایدی که این طرح در زدودن «رانت ثروت» دارد، بر کارکرد‌های مثبت آن در زمینه کاهش اجاره بها و نرخ تورم مسکن تاکید دارند.

سابقه اخذ مالیات از خانه‌های خالی

سابقه مطرح شدن اخذ مالیات از خانه‌های خالی از سکنه به سال ۸۶ بازمی‌گردد که در آن نمایندگان مجلس با هدف کاهش قیمت مسکن و اجاره‌بها و افزایش عرضه، طرحی را با عنوان «واگذاری زمین و وضع مالیات بر خانه‌های خالی» با قید یک فوریت و در سه ماده تقدیم مجلس کردند، اما در آن زمان این طرح با مخالفت شدید نمایندگان مواجه و تصویب نشد. لاجرم گرچه امروزه پایه مالیاتی مجزایی برای خانه‌های خالی نداریم و هیچ قانونی با شرح جزییات و دستورالعمل برای مالیات‌ستانی از صاحبان این خانه‌ها وضع نشده، اما اصرار وزارت راه و شهرسازی باعث شده که خانه‌های خالی، روی کاغذ مشمول «مالیات بر اجاره» شوند. بر اساس مصوبه ماده (۵۴) لایحه اصلاح قانون مالیات‌های مستقیم مقرر شده تا واحد‌های مسکونی واقع در شهر‌های با جمعیت بیش از ۱۰۰ هزار نفر که به استناد سامانه ملی املاک و اسکان به عنوان واحد خالی شناسایی می‌شوند از سال دوم به بعد مشمول مالیات بر اجاره شوند.

بر اساس این مصوبه در سال دوم، یک‌دوم مالیات متعلقه، در سال سوم، برابر مالیات متعلقه و سال چهارم به بعد، یک‌و‌نیم برابر مالیات متعلقه، مالیات مشمول واحد‌های خالی از سکنه خواهد شد. یعنی به عبارتی اگر ملکی از سال دوم خالی باشد مالک باید ۵۰ درصد مالیات مشخص شده را بپردازد و از آن پس هر سال این مالیات افزایش می‌یابد، اما نکته حائز اهمیت این است که به‌رغم جدیت وزارت راه و شهرسازی هنوز این طرح عملیاتی نشده است.

اما چه تعداد خانه خالی در کشور داریم و این میزان خانه اگر تحت پوشش نظام مالیاتی قرار بگیرد، چه ثروتی نصیب بیت‌المال می‌شود؟

بر اساس گزارش‌های وزارت راه و شهرسازی، ۲.۵ میلیون خانه خالی در سراسر کشور وجود دارد. توزیع این خانه‌ها در سراسر کشور، متقارن نیست؛ فقط در شهر تهران، ۴۹۰ هزار خانه خالی از سکنه وجود دارد. عباس آخوندی، وزیر سابق راه وشهرسازی، در روز‌های پایانی سال ۹۶ در ارتباط با اجرایی نشدن مالیات‌ستانی از خانه‌های خالی ضمن تاکید بر لزوم این اقدام گفت: «وزارت راه و شهرسازی در حال تعقیب دریافت مالیات از واحد‌های خالی از سکنه است، اما اجرای این برنامه مستلزم فراهم شدن برخی زیرساخت‌هاست که این سیاست را به برنامه‌ای زمانبر تبدیل کرده است».

آخوندی ادامه داد: «به هر حال این موضوع از وزارت امور اقتصادی و دارایی در حال پیگیری و اقدامات آن در حال انجام است تا به محض فراهم شدن امکانات و زیرساخت‌های مورد نیاز عملیاتی شود.» به نظر می‌رسد آماده نشدن زیرساخت‌ها توسط وزارت اقتصاد و سازمان امور مالیاتی کشور، موجب تعلل در اجرای این طرح شده است. طرحی که به نظر می‌رسد موافقان چندانی در مجلس شورای اسلامی نداشته و ندارد.

درآمد حاصل از مالیات خانه‌های خالی چقدر است؟

در صورت رانت‌زدایی واقعی از خانه‌های خالی و تعریف پایه مالیاتی دقیق برای اخذ مالیات از صاحبان این خانه‌ها، این ۲.۵ میلیون خانه خالی می‌تواند پتانسیل بسیار خوبی برای درآمدزایی دولت باشد. اگر فرض بگیریم که صاحب هر خانه به طور متوسط فقط سالی ۵ میلیون تومان مالیات به دولت بدهد، سالانه ۱۰ هزار میلیارد تومان درآمد مالیاتی نصیب دولت می‌شود، این را هم باید در نظر گرفت که این ۱۰ هزار میلیارد به صورت فرضی بر اساس مالیات حداقلی ۵ میلیون تومان در سال، به دست آمده و مسلما میانگین «مالیات واقعی خانه‌های خالی» بیشتر از این مبلغ فرضی خواهد بود.

مرتضی افقه معتقد است: «در تنظیم پایه مالیاتی برای خانه‌های خالی، مقررات و ضوابط خاصی باید در نظر گرفته شود که موقعیت جغرافیاتی ملک، قیمت پایه و مدت خالی بودن آن از جمله این ضوابط است.»

او ادامه می‌دهد: «گرچه بسیاری از مخالفان طرح به بهانه نبودن شفافیت آماری و فقدان بانک اطلاعاتی دقیق و به‌روز، بر امکان اجرا نداشتن طرح پافشاری می‌کنند، اما بدون شک با بهره‌گیری از تجربیات اقتصادی جهان مدرن و الگوبرداری بومی از کشور‌های موفق مالیاتی، می‌توان این کار را به سرانجام رساند، البته گام اول، تدوین بانک آماری دقیق، شفاف و مستدل است.»

این اقتصاددان، تعریف پایه مالیاتی برای خانه‌های خالی را یک الزام مهم در شرایط فعلی اقتصاد می‌داند و می‌گوید: «در شرایطی که دولت به دلیل تحریم‌ها با کمبود منابع درآمدی مواجه است، شناخت ظرفیت‌های خالی مالیاتی و کسب درآمد از طریق این ظرفیت‌ها، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند، بخصوص مواردی که می‌تواند علاوه بر تامین منابع درآمدی برای دولت، اهدافی، چون تعدیل درآمدی و کاهش نابرابری را نیز محقق کند.»