کجا ایستاده‌ایم؟ تغییر اقلیم در ایران چه تهدیدها و فرصت‌هایی دارد
تغییر اقلیم گرمایش جهانی ناشی از افزایش غلظت گاز‌های گلخانه‌ای و تغییر کاربری اراضی، موجب تغییرات آشکاری در فراسنج‌های اقلیمی جهان شده است
پیامد‌هایی مانند افزایش رخداد مخاطرات جو- اقلیمی، وقوع بارش‌های سنگین و غیرمترقبه (به‌رغم کاهش کلی میانگین بارش)، افزایش توفان، کاهش عملکرد محصولات زراعی و باغی، کاهش امنیت غذایی، حذف برخی گونه‌های جانوری و گیاهی، افزایش انواع بیماری‌های بین انسان، دام و گیاه، کاهش تنوع زیستی و موجودات دریایی، کاهش چشمگیر پهنه‌های اقلیم مرطوب و افزایش اقلیم خشک، افزایش روند بیابان‌زایی، کاهش کیفیت شاخص زیست اقلیمی و کم‌رونق شدن گردشگری، افزایش بیماری‌های مناطق گرمسیری مانند مالاریا، افزایش ریسک سرمایه‌گذاری در بخش‌های کشاورزی، افزایش هزینه حوادث غیرمترقبه، بی‌اعتمادی به برنامه‌ریزی و بودجه سالانه و همچنین افزایش مهاجرت از مناطق در معرض خطر اقلیمی از نتایج ممکن و محتمل این تغییر اقلیم است.
در ایران این پیامد‌ها خود را به شکل‌های گوناگونی نشان داده است. افزایش دما، کاهش بارش و افزایش فراوانی رخداد پدیده‌های مخرب جوی - اقلیمی در کشور به‌ویژه در دو دهه اخیر، از آن جمله است. در بازه زمانی ۱۳۹۵ – ۱۳۴۳ میانگین دمای کشور با شیب ۰.۴ درجه بر هر دهه افزایش یافته و دمای حداقل برخی نقاط به طور چشمگیری بیشتر شد.
تغییرات بارش در این دوره نشان از کاهش آن با شیب ۱۱ میلیمتر بر دهه دارد و در شمال غرب و غرب کشور به شکل معناداری کاهش یافت. از سال ۱۳۸۴ تاکنون نمای خشکسالی دهه‌ای کشور منفی و از آن زمان تاکنون کشور با خشکسالی انباشت‌شده مواجه بوده است. تعداد ساعات آفتابی به طور میانگین ۱۱ ساعت بر سال افزایش یافته است.
در ادامه این وضعیت و در صورت عدم پایبندی کشور‌ها به توافقنامه سال ۲۰۱۵ تغییر آب و هوای پاریس، کاهش بارش در غرب و شرق ایران تا ۲۰ درصد نسبت به میانگین بلندمدت خواهد بود. در صورت عدم پایبندی به این توافقنامه میانگین دمای کشور حدود ۵.۲ و در صورت پایبندی حدود ۱.۳ نسبت به بازه ۲۰۰۵-۱۹۸۶ افزایش خواهد یافت. از نظر منطقه‌ای بیشترین کاهش بارش به ترتیب در منطقه زاگرس و شمال غرب رخ خواهد داد. منطقه زاگرس علاوه بر بیشترین کاهش بارش با بیشترین افزایش دما نیز مواجه خواهد شد.
تغییرات منطقه‌ای بارش و دما
تنها منطقه‌ای که احتمال افزایش بارش در آن وجود دارد، جنوب شرق کشور است، اما بارش‌ها در این منطقه به صورت ناگهانی و سیل‌آسا خواهد بود. نکته مهم در تغییرات منطقه‌ای بارش و دما، منطبق بودن بیشترین کاهش بارش و بیشترین افزایش دما بر روی منطقه زاگرس و پس از آن در منطقه شمال غرب است؛ مناطقی که هم‌اکنون درگیر مشکلات زیست‌محیطی مانند پدیده \ndni گرد‌و‌خاک، خشکسالی‌های گسترده، نشست زمین، آتش‌سوزی و خشک شدن درختان جنگلی، کاهش شدید سطح آب دریاچه ارومیه و حذف برخی اکوسیستم‌های طبیعی شده‌اند.
تشدید مشکلات زیست‌محیطی
ادامه چنین وضعیتی موجب تشدید مشکلات زیست‌محیطی در مناطق یادشده می‌شود. در کنار این، گرمایش جهانی تاثیرات دامنه‌دار و معناداری بر منابع آبی و سفره‌های زیرزمینی، امنیت غذایی، تولید و مصرف انرژی، تولیدات کشاورزی خواهد داشت.
علاوه بر آن، زیرساخت‌های موجود همچون نیروگاه‌ها، پل‌ها، سدها، تاسیسات و ابنیه خدماتی، اجتماعی و نظامی با تغییر الگو‌های اقلیمی، نوع و شدت بارش‌ها، جریان رسوبی رودخانه‌ها، توفان‌های شدید و مانند آن به‌شدت آسیب‌پذیر و گاه غیراستفاده خواهند شد.
مهاجرت، متروکه شدن روستا‌ها و شهر‌های کوچک، گسترش حاشیه‌نشینی و کاهش رفاه و آسایش اجتماعی و خلل در رشد اقتصادی و تولید ثروت به دنبال پیامد‌های طبیعی تغییر اقلیم بروز خواهد کرد.
بر همین اساس و با تکیه بر داده‌های علمی موجود و روند سناریو‌های مختلفی که آینده آب و هوایی کشور را پیش چشم می‌آورد، می‌بایست برنامه‌های جامعی برای مقابله و کاهش اثرات تغییر اقلیم و سازگاری با آن تدوین و اجرا شود.
در بسیاری از مناطق کشور نیاز است قبل از تدوین هر برنامه‌ای به آینده‌نگری‌های اقلیمی مناطق توجه کنند.
این نکته می‌تواند فرصت‌های جدیدی نیز خلق کند. حرکت به سمت اقتصاد بدون نفت، گسترش شرکت‌ها و تعاونی‌های دانش‌بنیان برای تولید و استفاده از فناوری‌های نو، تولید دانش اقلیمی و فنی منطبق با تغییرات اقلیمی، حرکت به سمت فناوری‌های تک به جای صنایع سنگین، تبدیل شدن به قطب جهانی در تولید انرژی‌های پاک، گسترش گردشگری و تغییر الگوی کشاورزی و از همه مهمتر ایجاد ساختاری دموکراتیک در برنامه‌ریزی و اقدام جمعی و ساماندهی یک نظام اجتماعی و اقتصادی مبتنی بر عدالت اجتماعی و عدالت اقلیمی از فرصت‌هایی است که مواجهه با تغییر اقلیم میسر ساخته است. این همه میسر نخواهد شد مگر از طریق شناخت این پدیده جهانی و همه‌گیر و البته سرنوشت‌ساز.
منابع:
گزارش آشکارسازی و ارزیابی اثرات و چشم‌انداز تغییر اقلیم در ایران
سازمان هواشناسی کشور