در بودجه رفاهی ایران چه می‌گذرد؟
یک دولت باید تصمیم بگیرد تا چه سهمی از منابع بودجه خود را به سلامت و چه سهمی را به آموزش‌وپرورش اختصاص دهد. اما در بودجه ایران این نسبت چگونه است؟
بدون شک یکی از وظایف اصلی دولت‌ها ایجاد شرایط و بستری مناسب برای حفظ و حرکت به سمت بهبود وضعیت رفاهی مردم است. به دلیل محدودیت منابع در دسترس، تعیین وظایفی که دولت عهده‌دار آن‌ها خواهد بود و تخصیص بودجه مناسب برای آن‌ها چالشی جدی در این مسیر بوده و دولت‌ها با توجه به شرایط فعلی و چشم‌انداز خود از آینده‌ی کشورشان دست به انتخاب‌های متفاوتی می‌زنند. برای مثال یک دولت باید تصمیم بگیرد تا چه سهمی از منابع بودجه خود را به سلامت و چه سهمی را به آموزش‌وپرورش اختصاص دهد. اما در بودجه ایران این نسبت چگونه است؟ این گزارش بودجه رفاهی ایران سال ۱۴۰۰ را مورد بررسی قرار می‌دهد.
وظایف رفاهی دولت
در قانون بودجه، وظایف دولت در دسته‌بندی‌های معینی ذیل گروه‌های اصلی «امور» و زیرگروه‌های «فصول» طبقه‌بندی می‌شوند. در قانون بودجه ایران تلاش شده تا این طبقه‌بندی با استاندارد آمارهای مالی دولت صندوق بین‌المللی پول دارای هماهنگی باشد. شاید به نوعی تمام فعالیت‌های دولت در جهت ایجاد رفاه برای افراد جامعه برنامه‌ریزی و انجام می‌شوند اما در این گزارش تمرکز ما بر امور «آموزش‌وپژوهش»، «سلامت» و «رفاه اجتماعی» است چرا که تاثیر مستقیم و زیادی بر رفاه مردم دارند. فارغ از امور «دفاعی و امنیتی»، امور مذکور بیشترین سهم اعتبارات هزینه‌ای از بودجه دولت را به خود اختصاص داده‌اند. حال پس از آشنایی با نمای کلی بودجه دولت به بررسی این سه امر، فصل‌های تعریف شده ذیل هرکدام و فعالیت‌های پرهزینه‌ی آن‌ها می‌پردازیم.
امر رفاه اجتماعی به عنوان عمده‌ترین بودجه رفاهی ایران
در طبقه‌بندی وظایف دولت و در قانون بودجه ایران، هر امر به برنامه‌های متفاوت تقسیم شده و ذیل برنامه‌ها برای هر دستگاه یک خروجی تعریف می‌شود که معرف وظیفه دستگاه مربوطه در ازاء دریافت بودجه معین است. در جدول زیر فصول تعریف شده ذیل امر «رفاه اجتماعی» که بودجه رفاهی ایران را می‌سازد و پرهزینه‌ترین خروجی‌های ذیل هر فصل به همراه بودجه آن‌ها قابل مشاهده است. به این ترتیب با مشاهده خروجی‌های مهم می‌توان تا حد مناسبی به مفهوم هر فصل پی برد.
از حدود ۱۲۸ همت اختصاص داده شده به امر رفاه اجتماعی، ۱۰۵ همت از آن مربوط به فصل حمایتی و حدوداً ۹۸همت مربوط به کمک به پرداخت حقوق بازنشستگان و موظفین کشوری و لشکری است. از آن جایی که حمایت اجتماعی در دوره جمهوری اسلامی همواره مورد توجه واقع شده، از خروجی‌های مهم آن می‌توان به مواردی مانند حمایت از ایثارگران و خانواده آن‌ها، خانوارهای تحت پوشش نهادهای حمایتی مانند کمیته امداد امام خمینی (ره) و بهزیستی اشاره کرد. در جدول زیر دستگاه‌های عمده دریافت‌کننده بودجه رفاهی ایران قابل مشاهده است.
دستگاه‌های دریافت‌کننده اعتبار
به نظر می‌ر سد درصد قابل توجهی از بودجه دولت صرف کمک به صندوق بازنشستگی می‌شود. بودجه سازمان بیمه سلامت ایران (که متولی طرح بیمه همگانیست) و کمیته امداد امام خمینی (ره)، بنیاد شهید و امور ایثارگران و سازمان بهزیستی که نهادهای حمایتی محسوب می‌شوند در رده‌های بعدی سازمان‌های دریافت‌کننده بودجه قرار دارند.
امر آموزش‌وپژوهش در بودجه رفاهی ایران
در امر آموزش‌وپژوهش فصول و خروجی‌های جدول زیر بیشترین اعتبارات هزینه‌ای را به خود اختصاص داده‌اند:
مشاهده می‌شود که فصول آموزش عمومی، آموزش عالی و آموزش فنی‌وحرفه‌ای به ترتیب بیشترین اعتبارها را دررابطه با آموزش دریافت کرده‌اند.
دستگاه‌های دریافت‌کننده اعتبار
مشاهده می‌شود که در این فصل نیز ردپایی از خروجی‌های مشابه وظیفه رفاه اجتماعی، یعنی کسورات بازنشستگی سهم دولت و حمایت از مناطق محروم دیده می‌شود. ارائه شدن وظایف متفاوت وزارت آموزش‌وپرورش به صورت جداگانه در دستگاه‌ها، به دلیل وجود ذی‌حساب‌های مجزا در این دستگاه برای فعالیت‌های فوق و به تبع آن تعریف ردیف‌های بودجه جداگانه برای هرکدام بوده است. هم‌چنین می‌توان برداشت کرد که بیشترین بار این امر روی دوش وزارت آموزش‌وپرورش است.
امر سلامت
امر سلامت به سه فصل درمان، بهداشت و تحقیق‌وتوسعه تقسیم می‌شود. در فصل درمان اغلب به تامین دارو و درمان دانشگاه‌های علوم پزشکی (و بیمارستان‌های زیرمجموعه آن‌ها) و در فصل بهداشت اغلب به پیشگیری و مراقبت توجه شده است. در جدول زیر اصلی‌ترین خروجی‌های فصول درمان، بهداشت و تحقیق‌وتوسعه را مشاهده می‌کنیم:
دستگاه‌های دریافت‌کننده اعتبار
جمع‌بندی
در صورت وجود شفافیت مالی دولت است که می‌توان به نقد صحیح سیاست‌گذاری‌ها و حرکت به سمت تصحیح آن‌ها دست یافت. دلیل انتخاب سال ۱۴۰۰، عدم وجود اطلاعات دقیق بودجه رفاهی ایران برای قانون بودجه سال ۱۴۰۱ بوده است. از طرفی با وجود بودجه‌های کلانی که به این امور اختصاص داده می‌شوند، هم‌چنان مشکلات عدیده‌ای در این زمینه‌ها وجود دارند. با داشتن دیدی نسبت به نحوه هزینه‌کرد دولت، می‌توان در جهت تصحیح ناکارمدی‌ها گام برداشت.
بازنشر از سایت توانمندسازی حاکمیت و جامعه