کارگران در خطر؛ ناایمنی و خسارات میلیاردی حوادث کار

 اگر این فرض را بپذیریم که روزانه در ایران 2/2 نفر جان خود را بر اثر حوادث ناشی از کار از دست می‌دهند، هر روز در کشور ما به دنبال اینگونه حوادث 18 هزار روز کاری از بین می‌رود. این در حالی است که آمار‌های رسمی ضدونقیضی در مورد حوادث کار در ایران وجود دارد.

مسئولان وزارت کار تعداد کشته‌شدگان بر اثر حوادث کار در سال 95 را 814 نفر اعلام کردند، اما یک مقام مسئول در پزشکی قانونی با بیان اینکه جان‌باختگان حوادث کار در ایران در این سال رشد 30 درصدی داشته است، ما را به عدد تخمینی بیش از 3 هزار کشته بر اثر حوادث کار در ایران می‌رساند. ایران به مانند تلفات تصادفات جاده‌ای در این زمینه نیز وضعیت نگران‌کننده‌ای دارد و این واقعیت زمانی هشداردهنده می‌شود که بدانیم حدود 6 برابر آمار فوتی‌های حوادث شغلی بر اثر ابتلا به بیماری‌های شغلی می‌میرند.

مردن به خاطر کار کردن؛ تصور چنین اتفاقی برای ما تصوری بعید و دور از ذهن است، اما بررسی آمار‌ها مربوط به حوادث کار در ایران نشان می‌دهد مرگ فقط برای همسایه نیست و عدم رعایت حداقل ایمنی‌ها در محیط کار تمامی کارکنان ایرانی را به صورت مستقیم و غیرمستقیم در معرض خطر مرگ قرار داده است. هرچند بیشترین کشته‌شدگان مستقیم و غیرمستقیم حوادث کار شاغلان در بخش‌های ساختمانی و صنعتی هستند، اما پشت میزنشین‌ها نیز به واسطه نبود استاندارد‌های سلامت بر اثر کار زیاد و مداوم فرسوده و بیمار می‌شوند.

اگرچه مرگ مستقیم بر اثر حوادث کار عمدتا مرتبط با مشاغل سخت یا آن دسته مشاغلی است که نظارت‌های کمی بر آن وجود داشته و کارفرمایان در آن مشاغل کارگران روزمزد و در مواردی غیرمجاز را استخدام می‌کنند، اما مرگ بر اثر بیماری‌های ناشی از کار متوجه همه مشاغل است. یکی از دلایل مهمی که بیماری‌های ناشی از کار و به تبع آن مرگ به این دلیل را افزایش می‌دهد، ساعات کاری زیاد در ایران است.

با وجود اینکه همواره این انتقاد وجود دارد که میزان تعطیلات در ایران زیاد است، اما با توجه به اینکه میزان ساعات کار هفتگی در ایران بیش از بسیاری از کشور‌هاست، به صورت کلی شاغلان ایرانی ساعات بیشتری را در محل کار حضور دارند و در مواردی با اضافه کاری اجباری نیز رو‌به‌رو هستند. همین موضوع فرسودگی نیروی کار را افزایش داده و بیماری‌های ناشی از کار کردن را بیشتر می‌کند.

 مقایسه ساعات کاری و دستمزد در کشور‌های مختلف

حوادث کار در ایران

آمار‌های جهانی نشان می‌دهد روزانه 6 هزار و 300 نفر بر اثر حوادث کار در سراسر جهان جان خود را از دست می‌دهند. هرچند تعداد بالای کارگران در یک کشور می‌تواند قربانیان حوادث کار را نیز افزایش دهد، اما رابطه مستقیمی میان حوادث کار و توسعه‌یافتگی وجود دارد. عمده قربانیان حوادث کار در کشور‌های در حال توسعه هستند و برخی برآورد‌ها نشان می‌دهد هرچند در یک دهه گذشته آمار کشته‌شدگان حوادث کار در سراسر جهان کمتر شده، اما در کشور‌های در حال توسعه یا قربانیان حوادث کار بیشتر شده‌اند یا تغییر زیادی در این آمار به وجود نیامده است.

 آمار‌های وزارت کار نیز نشان می‌دهد ایران در زمینه کاهش حوادث کار موفق عمل کرده است. هرچند این آمار‌ها جزییات حوادث کار را تا سال 95 نشان می‌دهند، اما همین آمار تاخیری نیز ثابت می‌کند ایران روندی کاهشی در زمینه تلفات ناشی از حوادث کار داشته است.

 این آمار هرچند به روز نشده، اما مورد تشکیک قرار گرفته، چنانکه شهریور سال گذشته مدیرکل پزشکی قانونی استان تهران درباره حوادث ناشی از کار گفت بیش از نیمی از حوادث کار منجر به مرگ در بخش ساختمان رخ می‌دهد. سال 94 قریب هزار و200 کارگر ساختمانی جان خود را در اثر حوادث ناشی از کار از دست دادند. به گفته دکتر مسعود قادی‌پاشا، مدیرکل پزشکی قانونی تهران، سال 95 این آمار30 درصد افزایش یافت و تنها در 6 ماهه اول این سال، بیش از 800 کارگر ساختمانی در اثر حوادث ناشی از کار جان باختند. حوادث کار منجر به مرگ در استان تهران رشد 34 درصدی در مقایسه با آمار مدت مشابه سال قبل خود داشته، به گونه‌ای که در چهار ماهه اول سال 96 حوادث ناشی از کار جان 121 نفر را در استان تهران گرفت.

 اگر آماری را که پزشکی قانونی از حوادث ناشی از کار ارائه داده مبنا قرار دهیم، حداقل در سال 95 آمار قربانیان حوادث کار جهشی معنادار داشته است. افزایش 30 درصدی تلفات حوادث ناشی از کار به معنای این است که بیش از 3 هزار نفر در این سال بر اثر این حوادث جان خود را از دست داده‌اند.

 حدود نیمی از قربانیان حوادث کار در ایران کارگران ساختمانی هستند. اگر به آمار هزار و200 کارگر ساختمانی که در سال 94 جان خود را بر اثر حوادث ناشی از کار از دست داده‌اند 30 درصد اضافه کنیم به عدد هزار و 560 نفر می‌رسیم، حال آنکه به گفته مسئولان، این تنها نیمی از قربانیان است و در کل تعداد قربانیان حوادث کار تنها در یک سال به 3 هزار و 120 نفر می‌رسد. ریشه تناقض‌های موجود البته به راحتی قابل کشف است. وزارت کار نمی‌تواند اطلاعات دقیقی از حوادث کار داشته باشد؛ چراکه تنها به واسطه گزارش‌های واصله‌ که برای دریافت حقوق و غرامت دریافت می‌کند، به جمع‌آوری آمار می‌پردازد، اما پزشکی قانونی تنها مرجعی است که هر حادثه‌دیده‌ای به‌ویژه در صورت فوت به آنجا فرستاده می‌شود. این سازمان می‌گوید سقوط از بلندی، اصابت جسم سخت، سوختگی و کمبود اکسیژن از مهمترین عوامل فوت کارگران است.

مرگ غیرمستقیم ناشی از کار

غیر از مرگ‌ مستقیم ناشی از حوادث کار، مرگ‌ غیرمستقیم ناشی از کار کردن را نیز باید ذیل مقوله کار ایمن بررسی کنیم. آمار مرگ غیرمستقیم ناشی از کار 6 برابر مرگ مستقیم است و حتی با پذیرفتن آمار وزارت کار سالانه نزدیک به 5 هزار نفر به این دلیل جان خود را از دست می‌دهند. این اتفاق به دنبال مصدومیت‌ها، آلودگی‌ها و دیگر عوامل جسمی و روانی رخ می‌دهد. در سال گذشته 30 هزار نفر بر اثر حوادث کار آسیب دیده‌اند. قطع انگشت بیشترین حادثه‌ای بوده که برای کارگران رخ داده است.

 بر اساس گزارشی که وزارت بهداشت ارائه داده، مشکلات اسکلتی- عضلانی، عوارض شغلی حاصل از سر‌و‌‌صدای زیاد در محیط کار و عوارض شیفت‌های کاری طولانی و نامنظم شایع‌ترین بیماری‌های شغلی و سرطان‌های ناشی از بیماری‌های شغلی همانند سرطان ریه خطرناک‌ترین مخاطرات محیط‌های شغلی است. شاید بتوان به این فهرست مخاطرات روانی محیط‌های کاری را نیز اضافه کرد. امنیت شغلی پایین در ایران زمینه رقابت ناسالم در بسیاری از محیط‌های کاری را به وجود می‌آورد.

 زمانی که بیش از 95 درصد از قرارداد‌ها در بازار کار قرارداد‌های موقت است و در شرایطی که مدت زمان این قرارداد‌ها در بسیاری موارد کوتاه است، خودبه‌خود شاغل ماندن به جنگیدن نیاز دارد. این جنگیدن چه خود را در رقابت سالم نشان دهد و چه در رقابت ناسالم نمود پیدا کند، استرس‌ و اضطراب را تشدید می‌کند و به اختلالات روانی دامن می‌زند. بر این اساس، رتبه پایین ایران در  گزارش سالانه احساس خوشبختی سال 2018 توجیه‌پذیر است.

در این گزارش از نظر تعداد روزهای کاری از دست رفته به دلیل اختلالات افسردگی جدی مراکش در دنیا اول، گرینلند دوم و ایران سوم معرفی شده است. به رغم اینکه مسئولان نرخ اختلالات روانی در ایران را کمی کمتر از میانگین جهانی می‌دانند، اما خلط مبحثی در این مورد اتفاق افتاده و آن این است که نداشتن بیماری حاد روانی لزوما به معنای سلامت روان نیست، حال آنکه مخدوش بودن سلامت روان خود به بیماری‌های روانی، عصبی و جسمی دامن می‌زند.

خسارت‌های اقتصادی ناشی از حوادث کار

برآورد‌های سازمان بین‌المللی کار نشان می‌دهد، حوادث ناشی از کار روزانه میلیارد‌ها تومان به اقتصاد جهان ضربه می‌زند. مرگ هر کارگر به طور مستقیم یک میلیارد تومان به اقتصاد هر کشور آسیب می‌زند و با این اتفاق حدود 7 هزار و 500‌ روز کاری نیز از بین می‌رود. این نسبت نشان می‌دهد ایران سالانه از حوادث ناشی از کار میلیارد‌ها تومان ضرر کرده و میلیارد‌ها هزار ساعت کاری را از دست می‌دهد.

تنها در سال 95 و با استناد به آمار وزارت کار 814 میلیارد تومان خسارت ناشی از مرگ بر اثر حوادث کاری متوجه اقتصاد کشور شده است. رقم ساعت‌های کاری که بر اثر این حوادث از بین رفته است سر به فلک می‌گذارد، حال آنکه پیشگیری از حوادث کار بازدهی زیادی داشته و علاوه بر کارفرمایان اقتصاد کشور‌ها را نیز منتفع می‌کند.

بر اساس آخرین مطالعات و تحقیقات انجام شده توسط سازمان بین‌المللی تامین‌اجتماعی (ISSA) سرمایه‌گذاری در زمینه پیشگیری در زمینه ایمنی و بهداشت کار در بنگاه‌های اقتصادی نشان می‌دهد حداقل نرخ منافع حاصل از سرمایه‌گذاری در این زمینه برابر 2/2 واحد به ازای هر واحد سرمایه‌گذاری در سال است. بدین معنا که به ازای هر یک ریال سرمایه‌گذاری سالانه در زمینه پیشگیری ایمنی و بهداشت کار برای هر یک از کارگران یک بنگاه اقتصادی مبلغ حداقل 2/2 ریال بازگشت سرمایه در سال عاید شرکت می‌شود.

این تحقیق نشان می‌دهد این منافع در برخی شرایط به بیش از 5 واحد نیز می‌رسد و اثرات مثبت ارتقای ایمنی و بهداشت کار در بنگاه‌های اقتصادی سبب افزایش انگیزه کاری در میان کارگران، ارتقای جایگاه و چهره موفق شرکت، کاهش مشکلات و ناهنجاری‌های کاری و افزایش کیفیت محصول نهایی نیز می‌شود.