جــــدایــــی ســــرمــــایـه‌داری و دموکراسی
«اسلاوی ژیژک» نظریه‌پرداز و اندیشمند منتقد، هدف خود را در کتاب «سال رویا‌های خطرناک»، شناسایی تضاد آشتی‌ناپذیر و پیکار طبقاتی در جهان معاصر و پاسخ‌های احتمالی به «بن‌بست» موجود می‌داند. به اعتقاد وی، سرمایه‌داری، یک نوع شکل‌بندی اجتماعی است که مشخصه‌اش عدم توازن ساختاری است.
ژیژک در کتاب ۱۰ فصلی خود می‌کوشد به پیشبرد «نقشه‌برداری شناختی» از منظومه جهان معاصر کمک کند و پس از ارائه توصیفی کوتاه از ویژگی‌های اصلی سرمایه‌داری معاصر، طرحی کلی از خطوط اصلی ایدئولوژی مسلط به دست دهد، آن هم با تمرکز بر پدیده‌های ارتجاعی و مشخصا شورش‌های «پوپولیستی» که در واکنش به تخاصم‌های اجتماعی سر بر می‌آورند.
نیمه دوم کتاب به دو جنبش رهایی‌بخش بزرگ سال ۲۰۱۱ بهار عرب و جنبش اشغال «وال‌استریت» می‌پردازد و پس از آن، از خلال بحثی درباره سریال «وایر»، با این پرسش دشوار درگیر می‌شود که چگونه می‌توان با سیستم مبارزه کرد و به فرایند‌های پیشرفته و پیچیده آن دامن نزد.
وی تلاش می‌کند تفسیری از جنبش‌های شکل گرفته در چند سال اخیر به دست دهد، از «اشغال وال ا‌ستریت» که به بیشتر شهر‌ها و مراکز مالی اروپا نیز کشیده شد، تا بهار عربی که شامل انقلاب‌های دموکراتیک و جنگ‌های چندساله داخلی است و تا جریان راستگرایی جدید در اروپا.
به باور ژیژک وقایعی مانند جنبش «اشغال وال‌استریت» و بهار عربی و تظاهرات در یونان و اسپانیا و نظایر آن را باید نشانه‌هایی از آینده تعبیر کرد.
از سوی دیگر، او پیامد افزایش بهره‌وری بر اساس رشد تصاعدی معلومات جمعی را در تغییر نقش بیکاری می‌داند. به گفته وی فقط امروز که «کار غیرمادی» به شکل مسلط کار بدل شده می‌توان از امکان عینی سرنگونی انقلابی نظم موجود سخن گفت. این کار غیرمادی بین دو قطب مختلف گسترش می‌یابد: کار نمادین فکری (شامل تولید ایده‌ها، کدها، متن‌ها، برنامه‌ها، اعداد و...) و کار عاطفی (کار‌هایی که با عواطف و تاثرات جسمانی ما سر و کار دارد، از کار پزشک تا پرستار بچه و خدمه پرواز). امروزه کار غیرمادی «هژمونیک» شده است. بدین ترتیب، آنچه ظاهر می‌شود قلمرو تازه پهناوری از «امور مشترک» است: معلومات مشترک، فرم‌های تعاون و ارتباط و غیره، که دیگر در قالب مالکیت خصوصی نمی‌گنجند؛ چرا‌که در تولید غیرمادی، محصولات دیگر نه اشیای مادی بلکه خود مناسبات اجتماعی جدید (بین افراد) هستند. به طور خلاصه، تولید غیرمادی مستقیما زیست‌سیاسی است؛ یعنی تولید حیات اجتماعی.
ژیژک در کتاب حاضر پس از طرح توصیف مختصری از ابزار‌های اصلی در سرمایه‌داری امروز، با ارائه خطوط کلی از ایدئولوژی هژمونیک آن ادامه می‌دهد و بر این پدیدار‌های ارتجاعی (مشخصا شورش‌های پوپولیستی) تمرکز کرده است که در واکنش به «آنتاگونیسم»های اجتماعی برآمده‌اند. او می‌گوید «وقایع سال ۲۰۱۱ بیانگر و پیام‌دهنده درک یک واقعیت سیاسی جدید است: مدینه فاضله‌ای که جهانیان از سرمایه‌داری وحشی انتظارش را داشتند دروغی بیش نبود و در اعتراض به این دروغ بزرگ، هجوم انسان‌ها به خیابان‌های مختلف در سراسر کره زمین، به‌ویژه در جهان غرب، مردم علیه سرمایه‌داری، و در جهان عرب، مردم علیه بی‌عدالتی و ظلم و ستم در میدان به وقوع پیوست، مردم بیرون آمده امید به عدالت اجتماعی داشتند، گرچه تعدادی از آنها اکنون در سرشماری مردگان قرار گرفته‌اند.
این کتاب نگاه قوی و عمیق فلسفی به واقعیت‌های موجود جهانی دارد، و هدف از طرح این موضوع را؛ امیدواری به نجات از واقعیت موجود جهانی می‌داند که در آن زندگی می‌کنیم. ژیژک می‌نویسد: «در حال حاضر دنیا از موضوع جهانی شدن به جنگ‌های داخلی سمت و سو داده شده، به نحوی که میلیون‌ها نفر از مردم جهان در حیطه این خشونت قرار گرفته‌اند و با اشاره به علائم موجود و روشن، نشان می‌دهد که جهان در دوره «طلاق قریب‌الوقوع بین دموکراسی و سرمایه‌داری وحشی قرار گرفته است».
محور نوشته‌های اسلاوی ژیژک، زندگی سوژه در جهانی است که از وجوه مختلف تحت سلطه سرمایه‌داری متاخر (سرمایه‌داری لیبرال) و دچار سوژه‌زدایی است. وی می‌کوشد از وجوه مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی زندگی سوژه تحت سلطه را بررسی کند تا راه برون‌رفت از چنین بن‌بستی را نشان دهد. ژیژک نوک تیز پیکان انتقاداتش را متوجه ایدئولوژی دموکراسی لیبرال می‌کند و آن را به چالش می‌کشد.
در عین حال تقابل بین «پوپولیزم» راست و رواداری لیبرال را تقابلی کاذب می‌داند چرا‌که ما با دو روی یک سکه سر و کار داریم. بر حسب نظریه ژیژک، هژمونی یا فرادستی لیبرال دموکراتیک امروز به مدد گونه‌ای نانوشته حفظ می‌شود. عناوین کتاب «سال رویا‌های خطرناک» عبارتند از: ورنم نهادن ۱، از سلطه تا استثمار و شورش، عمل رویای بازنمایی سیاسی، بازگشت شی شر قومی، به برهوت پسا ایدئولوژی خوش آمدید!، زمستان، بهار، تابستان و پاییز عرب، اشغال وال‌استریت یا خاموشی خشونت‌بار آغازی نو، «وایر» ۲ یا در زمانه بی‌رخداد چه باید کرد؟ فراسوی رشک و کین، و نشانه‌هایی از آینده.
معرفی کتاب
سال رویا‌های خطرناک
نویسنده: اسلاوی ژیژک
ترجمه: صالح نجفی، رحمان بوذری
نشر: هرمس
سال انتشار: ۱۳۹۷
تعداد صفحات:
۱۹۸ صفحه
قیمت: ۲۴ هزار تومان
پی نوشت
۱. وایر مجموعه‌ای تلویزیونی است که هر فصل آن شامل تجارت غیرقانونی می‌شود. شخصیت های سریال اعم از دزد، پلیس، دلال مواد مخدر و قاضی شخصیت‌هایی خاکستری هستند. آنها بنا به شرایطی که در آن قرار دارند عمل می‌کنند و در این روزمرگی کسی برای نجات یا نابودی بشریت و آزادی کاری انجام نمی دهد.
۲. در فارسی کهن عبارت
ور نم نهادن، به معنی آن است که شخصی را بکشند و در زیر خاک پنهان کنند و بر بالای او گل و ریاحین برویانند. معنای کنایی این عبارت از نظر غایب شدن است.